استاندارد ارگانیک صنایع غذایی چیست؟ استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی به رعایت قوانین تولید محصولات سازگار با محیط زیست اشاره می‌کند. سازمان بین‌المللی کشاورزی ارگانیک (IFOAM) به عنوان چارچوب اصلی برای استانداردهای تولید محصولات ارگانیک وظیفه‌ی تنظیم این استانداردها را بر عهده دارد. در فرآیند تولید محصولات ارگانیک، کشاورزان به هیچگونه ماده شیمیایی برای افزایش تولید یا بهبود کیفیت محصولات خود روی نمی‌آورند.

به طور معمول، جوامع به دنبال کاهش حداقلی آسیب‌های محیطی و بهداشتی هستند و این امر تقاضای بیشتری برای محصولات ارگانیک را به وجود می‌آورد.

معیارهای غذای ارگانیک باید به مطابقت با استانداردهای کشاورزی ارگانیک تولید شوند. این معیارها عبارتند از:

1. تقویت چرخه منابع محیطی
2. ارتقاء تعادل اکولوژیکی
3. حفظ و بهبود کیفیت خاک و منابع آب
4. کاهش استفاده از مواد مصنوعی
5. حفظ تنوع زیستی

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) نیز تعریف استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی را به این شکل مطرح می‌کند که محصول می‌تواند به عنوان ارگانیک شناخته شود تنها در صورتی که روی خاکی که در آن رشد کرده است، سه سال قبل از برداشت محصول، از هیچگونه ماده ممنوعه‌ای استفاده نشده باشد. مواد ممنوعه شامل اکثر کودهای مصنوعی و آفت‌کش‌ها می‌شود.

دلایل افزایش تقاضا برای محصولات غذایی ارگانیک به این عوامل برمی‌گردد که مردم به دنبال مواد غذایی سالم و خالی از مواد شیمیایی زیادی هستند. برای اطمینان از این موضوع، اهمیت دارد که منابع معتبر استاندارد مواد غذایی را تایید کنند. استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی تنها به تولیدکنندگانی اجازه می‌دهد که شرایط مورد نیاز را برآورده کرده و محصولات ارگانیک تولید کنند.

ویژگی‌های محصولات غذایی ارگانیک

نشان استاندارد ارگانیک صنایع غذایی یا همان USDA Organic تنها به عنوان یک اصطلاح به کار نمی‌رود. وزارت کشاورزی ایالات متحده الزامات خاصی را مشخص می‌کند که محصولی باید قبل از اینکه برچسب استاندارد ارگانیک صنایع غذایی را دریافت کند، برآورده کند.

در اینجا عناصر کلیدی وجود دارد که تعیین می‌کنند آیا یک محصول غذایی می‌تواند توسط یک نماینده معتبر USDA Organic تأیید شود یا خیر:

1. در فرآیند تولید باید اقداماتی انجام شود تا منابع طبیعی حفظ شوند.
2. تنوع زیستی باید در نظر گرفته شود.
3. غذا باید تنها با استفاده از مواد تأیید شده تولید شود.
4. غذای ارگانیک باید بدون آسیب رساندن به محیط زیست از طریق آفت‌کش‌ها یا روش‌های مخرب محیط زیست تولید شود.

سطوح مختلف استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی وجود دارند:

1. ۱۰۰ درصد ارگانیک: تمام مواد تشکیل‌دهنده و کمک‌های پردازشی غذا باید به عنوان ارگانیک تأیید شوند.
2. ارگانیک: غذایی که فقط به عنوان ارگانیک تأیید شده است اما ۱۰۰ درصد نیست، می‌تواند تا ۵ درصد مواد غیر ارگانیک داشته باشد (با توجه به اینکه همه مواد کشاورزی باید همچنان گواهی ارگانیک داشته باشند).
3. ساخته شده با مواد ارگانیک: در این مرحله، الزامات کمتری برای درصد مواد ارگانیک در محصول وجود دارد.
4. مواد ارگانیک خاص: این مرحله برای محصولاتی استفاده می‌شود که بخشی از مواد آنها ارگانیک هستند.

شرکت‌های مواد غذایی که دارای نشان استاندارد هستند، باید اطمینان حاصل کنند که با تولیدکنندگان مواد غذایی واجد شرایط کار می‌کنند و دستورالعمل‌های مربوط به استانداردهای ارگانیک صنایع غذایی را رعایت می‌کنند.

ارگانیک در صنایع غذایی به چه معناست؟

در معنای کلمه، ارگانیک یا آلی به معنای موادی است که از موجودات زنده مشتق می‌شوند. اما در زمینه کشاورزی و صنعت غذا، ارگانیک یک روش تولید است که از آغازین‌ترین مراحل زنجیره تولید غذا، یعنی آماده‌سازی زمین کشاورزی تا زمانی که غذا به صورت خام یا پردازش شده و بسته‌بندی شده به دست مصرف‌کننده می‌رسد، را در بر می‌گیرد. اصل طراحی سیستم‌های استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی، تولید مقدار مناسبی از غذا با کیفیت بالا برای انسان و حفظ حداقل خسارت به محیط‌زیست و حیات وحش است.

بازار محصولات ارگانیک

فروش محصولات ارگانیک در حال حاضر تنها ۱ تا ۳ درصد از کل فروش محصولات غذایی در جهان را تشکیل می‌دهد. این بازار سالانه حدود ۱۰ تا ۵۰ درصد رشد داشته است. به عنوان مثال، انگلستان به عنوان سومین بازار پررونق فرآورده‌های ارگانیک در اروپا، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ شاهد رشد ۲۲ درصدی در این تجارت بوده است. کشورهای آلمان و ایتالیا نیز در تجارت محصولات ارگانیک به ترتیب رتبه اول و دوم را در اروپا دارند.

مزایای استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی

قیمت بالاتر محصولات ارگانیک نسبت به محصولات غذایی عادی، تقاضای مداوم بازار و حمایتهای مالی دولت‌ها از تولید‌کنندگان، ارگانیک را به سیستم پرمنفعتی برای تولید کنندگان تبدیل کرده است. از جمله این تولیدکنندگان، سبزیجات و میوه‌های تازه حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از کل فروش محصولات ارگانیک را تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال در انگلستان، مشخص شده است که در سال‌های اخیر، میوه‌ها و سبزیجات و سپس محصولات لبنی مورد تقاضا قرار گرفته‌اند.

تقاضای روزافزون جهانی برای محصولات ارگانیک وجود دارد؛ بنابراین از طریق تولید و عرضه محصولات ارگانیک می‌توان به بازار جهانی دست یافت. استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی کیفیت را تضمین می‌کند و از تقلب در ترویج تجارت جلوگیری می‌کند. این استانداردها به کشاورزان محصولات ارگانیک فرصت بیشتری برای فروش محصولات خود به قیمت‌های بالاتر در بازار محلی و جهانی می‌دهند و به توسعه پایدار در زنجیره تأمین غذا کمک می‌کنند. اصطلاح “ارگانیک تأیید شده” به عنوان یک تضمین محصول عمل می‌کند.

معایب مواد غذایی ارگانیک

از معایب اصلی این نوع مواد غذایی، هزینه بالای آن‌ها نسبت به محصولات غذایی غیرارگانیک است که این افزایش هزینه به دلیل عملیات کشاورزی گران‌تر، مقررات سخت دولتی و بازدهی کمتر محصول ایجاد می‌شود. از دیگر معایب این مواد غذایی، این است که برخی از سموم ارگانیک ممکن است واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.

بعضی از مواد غذایی ارگانیک مانند بادام زمینی، لوبیای سویا، تخم مرغ، شیر و محصولات دریایی دارای پروتئین‌های مقاوم در برابر مواد هضمی هستند. همچنین در برخی موارد، گزارش‌هایی مبنی بر موارد مسمومیت غذایی ارگانیک ارائه شده است.

هدف استاندارد ارگانیک صنایع غذایی

هدف استاندارد ارگانیک صنایع غذایی اساساً برای تنظیم و تسهیل فروش محصولات ارگانیک صادر می‌شود. این گواهی ارزش‌افزوده را برای برندهای غذایی به ارمغان می‌آورد و مزیتی در بازار برای تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان است.

توجه به‌سلامت عمومی با دریافت حداکثر مواد مغذی ضروری و حداقل افزودنی‌های مصنوعی، امنیت غذایی، کاهش خطرات احتمالی ناشی از مصرف موادی که مورد دست‌کاری ژنتیکی واقع شده‌اند، عدم دریافت باقیمانده سموم شیمیایی، مسائل زیست‌محیطی و مطالعات بیولوژیکی در مورد محصولات ارگانیک از مهم‌ترین دلایل خریداران برای خرید این محصولات می‌باشد. به‌طور کلی نتایج مطالعات بیولوژیکی در مقایسه با مطالعه ارزش غذایی از طریق اندازه‌گیری مواد مغذی در محصولات ارگانیک نتایج بهتر و روشن‌تری داشته است و در میان محققین توافق نظر بیشتری در این زمینه وجود دارد.

ادعای تولید محصول ارگانیک نیاز به دریافت گواهینامه استاندارد ارگانیک صنایع غذایی دارد. این یک فرایند صدور گواهینامه برای تولیدکنندگان مواد غذایی ارگانیک و سایر محصولات کشاورزی ارگانیک است. این گواهی را می‌توان به‌تمامی مشاغل درگیر در زنجیره غذایی از جمله تأمین‌کنندگان بذر، کشاورزان، تولیدکنندگان مواد غذایی، پردازشگرها، خرده‌فروشان و رستوران‌ها اعطا کرد.

گواهی استاندارد ارگانیک دارای شرایط زیر است:

1. اجتناب از استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی مانند کودها، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها، افزودنی‌های مواد غذایی، فناوری تابش و فاضلاب.
2. استفاده از زمین‌های کشاورزی که چندین سال است از مواد شیمیایی استفاده نکرده‌اند.
3. داشتن سوابق دقیق فراوری و تولید (پیش حسابرسی).
4. خوراک، مسکن و پرورش دام باید بر اساس الزامات خاص برای ارگانیک ماندن باشد.
5. جلوگیری از آلودگی متقابل با جداسازی فیزیکی محصولات ارگانیک و غیر ارگانیک.
6. بازرسی‌های دوره‌ای در محل.

پنج مرحله برای دریافت گواهینامه استاندارد ارگانیک

همانند سایر گواهینامه‌ها، دریافت گواهی ارگانیک دارای مراحلی است که باید به طور دقیق و منظم به شرح زیر انجام دهید:

1. توسعه برنامه برای سیستم ارگانیک:
   این مرحله مبنای طراحی گواهینامه ارگانیک را تشکیل می‌دهد. در این مرحله، شما باید عملیات و الزامات مرتبط با سیستم ارگانیک خود را مشخص کنید. همچنین باید بررسی کنید که چگونه عملیات شما با الزامات موجود برای دستیابی به اهداف طرح ارگانیک تطابق دارد.
2. اجرای طرح آماده‌شده مرحله اول:
   نمایندگان گواهینامه که توسط سازمان USDA Organic معتبر هستند، مسئول ارزیابی و بازرسی اجرای طرح سیستم ارگانیک شما توسط نهادها هستند. آنها بررسی می‌کنند که محصولات شما به تطابق با استانداردهای ارگانیک هستند یا خیر.
3. بازرسی:
   نمایندگان گواهینامه باید عملیات شما را در محل کارخانه‌های تولید مواد غذایی بازرسی کنند. این بازرسی شامل بازرسی زمین‌های کشاورزی، بذرهای کاشته‌شده، استفاده از کودها، آفت‌کش‌ها یا هر ماده شیمیایی دیگر، و همچنین روش‌های تولید، فرآوری، مدیریت، ذخیره‌سازی، تصفیه آب، و تأسیسات را در بر می‌گیرد. این بازرسی به عنوان یک لیست جامع از عملیات A-Z اجرا می‌شود.
4. بررسی گزارش‌های بازرسی:
   در این مرحله، تمام گزارش‌های مربوط به اقدامات مرحله قبل و همچنین همه خطرات مورد بررسی قرار می‌گیرند. این گام آخرین مرحله برای نظارت و ارزیابی انطباق کلیه اقدامات طراحی‌شده برای سیستم ارگانیک با الزامات گواهینامه ارگانیک است.
5. صدور گواهینامه:
   پس از دریافت نتایج مثبت از مرحله چهارم، نمایندگی گواهینامه ارگانیک را به تولیدکننده مواد غذایی صادر می‌کند و بازرسی‌های سالانه برای حفظ گواهی ارگانیک انجام می‌شود.

دریافت گواهینامه استاندارد ارگانیک صنایع غذایی

برای دریافت استاندارد ارگانیک برای محصولات، نیاز به انجام بازرسی‌ها و تست‌های مختلفی دارید.

معمولاً در هر کشور، سازمان‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند با انجام آزمون‌ها و بازرسی‌های مختلف، محصولات را تأیید کنند. در کشور ما نیز عموماً می‌توانید استاندارد ارگانیک را از طریق سازمان‌های معتبر دریافت کنید. اما برای دریافت استاندارد ارگانیک صنایع غذایی بین‌المللی، نیاز به همکاری با سازمان‌های بین‌المللی دارید.

علاوه بر استاندارد ارگانیک، بسیاری از شرکت‌ها نیز استانداردهای دیگری مانند استاندارد ایزو ۲۲۰۰۰ و HACCP را دریافت می‌کنند. اما در ایران، وجود یک مرکز رسمی بین‌المللی برای صدور گواهینامه ارگانیک وجود ندارد و باید از طریق مراجع خصوصی اقدام به دریافت این گواهینامه کنید.

وضعیت مواد غذائی ارگانیک در ایران

در ایران، محصولات ارگانیک از نوع‌های مختلفی از جمله انار، آب انار، پسته‌ وحشی، زعفران، انجیر، گلاب، عسل، چای، برنج، سیب، روغن زیتون و برخی محصولات غذایی دیگر تولید و عرضه می‌شوند. با این حال، مشکلاتی از جمله کمبود منابع مالی کافی، عدم شفافیت در آیین‌نامه‌ها و ضوابط همکاری با بخش خصوصی، ناتوانی در تأمین نیازهای تحقیقاتی و عدم تعامل مثبت و سازنده بین بخش‌های تحقیقاتی و اجرایی وجود دارد. علاوه بر این، قیمت بالای محصولات ارگانیک و تنوع محدود آنها باعث شده است که مصرف آنها در جامعه به میزان کافی رواج نیابد.

سخن پایانی

در این مقاله به طور خلاصه به معرفی استاندارد ارگانیک در صنایع غذایی، سیستم ارگانیک، مزایا و معایب آن پرداختیم. استفاده از این نام در جوامع مصرف‌کننده معمولاً به خریداران اطمینان از کیفیت بالاتر محصولات ارگانیک را می‌دهد و ممکن است از نظر ارزش غذایی و امنیت غذایی نیز بهتر باشد. با این حال، قوانین و استانداردهای ارگانیک برای تولید محصولات به شدت استفاده از اظهاراتی مانند “غذای برتر” یا “غذای سالم‌تر” در تبلیغات ارگانیک را ممنوع کرده‌اند.

موفقیت چنین سیستم‌هایی در جوامع پیشرفته که با استفاده از علم و فناوری پیشرفته به تولید بیشینه دست یافته‌اند، نشان‌دهنده اهمیتی است که انسان امروزی برای سلامتی و امنیت خود و محیط‌زیست اطرافش قائل است. این مصرف آن‌ها، اگرچه با هزینه بالاتر و بازدهی کمتر در تولید، به دلیل تضمین کیفیت و ایمنی غذایی بیشتر، به نظر می‌آید که ارزش آن را دارد.