استاندارد ایزو 20193 یا ISO 20193 روشی تکرارپذیر برای اندازه‌گیری «عرض رشته‌های توتون برش‌خورده» تعریف می‌کند؛ این کمیت یکی از شاخص‌های یکنواختی مخلوط، کیفیت پرشدگی سیگار و ثبات فرآیند برش است. ویرایش دوم ۲۰۱۹ جایگزین نسخهٔ ۲۰۱2 شده و با اصلاحیهٔ ۲۰۲۱ (Amendment 1) جزئیات اندازه‌گیری را دقیق‌تر کرده است. سند زیر نظر کمیته ISO/TC 126 — SC 1 (آزمون‌های فیزیکی و بعدی توتون) تدوین شده و در سراسر زنجیره تأمین صنایع دخانی برای کنترل کیفیت اجباری یا توصیه‌شده است.
۱. دامنه و هدف ایزو 20193
استاندارد برای نمونه‌هایی به‌کار می‌رود که برش یکنواخت (Uniform Cut Width) داشته باشند؛ یعنی عرض رشته‌ها در یک حداقل محدوده نوسان کند. هدف، فراهم‌کردن یک روش آزمون مقایسه‌ای است تا تولیدکنندگان، آزمایشگاه‌های مستقل و ناظران دولتی بتوانند از داده‌های همگن استفاده کنند.
۲. ساختار و بندهای اصلی
| بند | محتوای کلیدی |
|---|---|
| 1 | Scope — تعیین کاربرد روش برای توتون برش‌خورده |
| 2 | Normative references — ارجاع به ISO 3402 (شرایط تعادل رطوبت) و ISO 6488 (رطوبت و نیکوتین) |
| 3 | Terms & definitions — تعریف «strand width», «uniform cut» و «sample line» |
| 4 | Principle — اندازه‌گیری حداقل ۲۰ رشته روی یک خط مستقیم بر روی مقیاس میلی‌متری یا معادل دیجیتال |
| 5 | Apparatus — صفحه اندازه‌گیری شفاف با خط‌کش دقیق یا میکروسکوپ/دوربین با سیستم پردازش تصویر |
| 6 | Sampling & conditioning — تثبیت رطوبت نمونه در 22 °C / 60 % RH طبق ISO 3402 |
| 7 | Procedure — انتخاب رشته‌ها، اندازه‌گیری، محاسبه میانگین و انحراف معیار |
| 8 | Expression of results & report — گزارش میانگین به 0٫01 mm و ذکر نوع ابزار |
| Annex A | روش جایگزین با سیستم تصویربرداری دیجیتال |
| Annex B | مثال برگه گزارش |
| cdn.standards.iteh.aiimg.antpedia.com |
۳. اصول و روش آزمون
۱. آماده‌سازی نمونه: ۵–۱۰ g توتون برش‌خورده در ظرف دربسته قرار داده و حداقل 24 h در شرایط تعادل رطوبت نگهداری می‌شود.
2. پهن‌کردن نمونه: دسته‌ای نازک روی صفحه شفاف بدون روی‌هم‌افتادگی چیده می‌شود.
3. ترسیم خط پایه: یک خط مستقیم انتخاب شده و ۲۰ رشتهٔ متوالی که آن را قطع می‌کنند اندازه‌گیری می‌شوند (اصلاحیهٔ ۲۰۲۱ این تعداد را از ۵ خطِ ۴تایی به یک خطِ ۲۰تایی تغییر داد).
4. اندازه‌گیری: با خط‌کش مدرج 0٫1 mm یا دوربین دیجیتال با دقت معادل، پهنای هر رشته در باریک‌ترین نقطه سنجیده می‌شود.
5. محاسبه: میانگین، انحراف معیار و در صورت نیاز چولگی یا دامنه گزارش می‌شود.
۴. تجهیزات و مواد
- صفحه اندازه‌گیری (Gauge Plate) با خطوط میلی‌متری حک‌شده و نور پس‌زمینه یکنواخت؛
- میکروسکوپ لوپ یا دوربین دیجیتال با نرم‌افزار اندازه‌گیری تصویر؛
- محفظه تعادل رطوبت مطابق ISO 3402؛
- پنس استیل برای جابجایی رشته‌ها بدون آسیب؛
- دسته‌کارت گزارش (Annex B) برای ثبت نتایج و شرایط آزمون.
۵. نسخه‌ها و تغییرات مهم
| نسخه | سال | تغییر کلیدی | منبع |
|---|---|---|---|
| ISO 20193:2012 | ۲۰۱۲ | انتشار اولیه؛ اندازه‌گیری ۵ × ۴ رشته | iso.org |
| ISO 20193:2019 (2nd Ed.) | ۲۰۱۹ | بازبینی کامل: ادغام Annex دیجیتال، به‌روزرسانی تعاریف | iso.org |
| ISO 20193:2019/Amd 1:2021 | ۲۰۲۱ | تغییر تعداد رشته‌ها به ۲۰ در یک خط، تصحیح دقت گزارش | iso.org/cdn.standards.iteh.ai |
۶. کاربرد و اهمیت صنعتی
- کنترل یکنواختی پرشدگی و سفتی سیگار: عرض رشته روی وزن واحد طول و جریان هوای سیگار اثر مستقیم دارد.
- تطابق با مقررات کیفیت: بسیاری از بازارها (EU TPD، استانداردهای ملی فرانسه NF ISO 20193) این روش را برای اثبات سازگاری با ادعای سازنده الزامی می‌دانند.
- پایش فرآیند برش: نتایج لحظه‌ای می‌تواند به سامانه‌های SPC برای تنظیم تیغه‌های برش متصل شود و از دورریز مواد جلوگیری کند.
۷. نکات اجرایی برای آزمایشگاه‌ها
- کالیبراسیون دوره‌ای خط‌کش یا سیستم تصویری با گیج‌های تِرَک میلی‌متری الزامی است.
- نمونه‌برداری تصادفی از نقاط مختلف جریان تولید، به‌خصوص ابتدای شیفت و پس از تعویض تیغه.
- گزارش شرایط رطوبت؛ تغییر رطوبت می‌تواند قطر الیاف توتون را متورم یا منقبض کند و به خطا بینجامد.
جمع‌بندی ایزو 20193
ایزو 20193 یا ISO 20193 معیار بین‌المللی برای اندازه‌گیری عرض رشته‌های توتون برش‌خورده است. با اجرای دقیق بندهای نمونه‌برداری، تعادل رطوبت و اندازه‌گیری، تولیدکنندگان می‌توانند یکنواختی محصول را تضمین، هزینه دورریز را کاهش و انطباق با الزامات قانونی را اثبات کنند. اصلاحیهٔ ۲۰۲۱ دقت و سادگی روش را ارتقا داده و استفاده از سیستم‌های تصویربرداری را تسهیل کرده است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود آزمایشگاه‌ها نسخهٔ ۲۰۱۹ به‌همراه Amendment 1 را مبنای کار قرار دهند. جهت مشاوره برای اخذ گواهینامه های ایزو می توانید با مرکز مشاوره ایران گواه در تماس باشید.
