استاندارد ایزو 21001 ویرایش 2025 یا ISO 21001:2025 ویرایش دومِ استاندارد بین‌المللی «سیستم‌های مدیریت برای سازمان‌های آموزشی» (Educational Organizations Management Systems – EOMS) است که در ژوئیهٔ 2025 منتشر شد و نسخهٔ اول ISO 21001:2018 و اصلاحیهٔ 2024 آن را جایگزین کرد. عنوان کامل استاندارد «Educational organizations — Management systems for educational organizations — Requirements with guidance for use» است و طبق صفحهٔ رسمی ISO، ویرایش 2025 در 07 ژوئیه 2025 منتشر و نسخه‌های قبلی در چرخهٔ عمر سند به وضعیت «Withdrawn» منتقل شده‌اند.
- استاندارد ایزو 21001 ویرایش 2025 چه می‌خواهد حل کند و مخاطبش کیست؟
- ساختار و منطق اجرایی: Annex SL + چرخهٔ PDCA + ریسک‌محوری
- اصول مدیریتی EOMS در ایزو 21001 ویرایش 2025
- تغییرات کلیدی نسبت به نسخهٔ 2018
- منافع مورد انتظار از استقرار EOMS
- چه کسی استاندارد را تدوین می‌کند و وضعیت گواهی چگونه است؟
- محتوای الزام‌ها در یک نگاه (سطوح عملیاتی)
- چند نکتهٔ اجرایی برای «مهاجرت از 2018 به 2025»
- سه «خروجی ملموس» که مدیران از ISO 21001:2025 انتظار دارند
- جمع‌بندی: ایزو 21001 ویرایش 2025
- منابع رسمی برای مطالعهٔ بیشتر
استاندارد ایزو 21001 ویرایش 2025 چه می‌خواهد حل کند و مخاطبش کیست؟
ایزو 21001 ویرایش 2025 چارچوبی الزام‌محور و قابل‌ممیزی برای مدیریت کیفیت در آموزش فراهم می‌کند تا سازمان‌ها بتوانند اهداف و فعالیت‌ها را با نیازهای یادگیرندگان و سایر ذی‌نفعان هم‌راستا کنند، نتایج یادگیری را بهبود دهند و مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود را تقویت نمایند. متن مقدمهٔ استاندارد می‌گوید این سند «ابزار مدیریتی مشترک» برای همهٔ سازمان‌های ارائه‌دهندهٔ محصول/خدمت آموزشی است؛ یعنی از مدارس و دانشگاه‌ها تا مراکز آموزش حرفه‌ای، آموزش الکترونیکی و حتی واحدهای آموزش سازمانی.
صفحهٔ بخش «آموزش» در وب‌سایت ISO نیز ISO 21001:2025 را به‌عنوان «استاندارد برتر» معرفی می‌کند و صراحتاً سال انتشار 2025 را درج کرده است؛ این صفحه روی نقش استانداردهای ISO در بهبود کیفیت، کارآیی و اثربخشی خدمات یادگیری تأکید دارد.
ساختار و منطق اجرایی: Annex SL + چرخهٔ PDCA + ریسک‌محوری
مانند سایر استانداردهای سیستم مدیریت ISO، ویرایش 2025 هم‌ساختار با Annex SL است؛ بنابراین بندهای اصلی همان منطق آشنا را دنبال می‌کند: بند 4 (زمینهٔ سازمان) تا بند 10 (بهبود). در مقدمهٔ استاندارد صریح آمده که 21001 «استاندارد مستقل سیستم مدیریت» و هم‌تراز با ISO 9001 است و از ساختار سطح‌بالا، متن هسته و واژه‌های مشترک بهره می‌گیرد؛ این یعنی اگر هم‌اکنون ISO 9001 دارید، ادغام فرایندها/مستندات شما با EOMS ساده‌تر خواهد بود.
مقدمهٔ 2025 سه ستون اجرایی را برجسته می‌کند:
- رویکرد فرآیندی همراه با کنترل‌های پایش/اندازه‌گیری در نقاط کلیدی،
- چرخهٔ Plan–Do–Check–Act (PDCA) برای استقرار و بهبود،
- تفکر مبتنی بر ریسک برای پیشگیری از پیامدهای ناخواسته و بهره‌برداری از فرصت‌ها. شکل‌های معرفی‌شده در مقدمه، جایگذاری بندهای 4 تا 10 در PDCA و نمودار کلی فرایند (مثال: «فرایند سنجش اثربخشی آموزشی») را نشان می‌دهند.
اصول مدیریتی EOMS در ایزو 21001 ویرایش 2025
ویرایش جدید فهرستی جامع از اصول مدیریت در EOMS ارائه می‌کند که علاوه بر اصول کلاسیک کیفیت، محورهای ویژهٔ آموزش را نیز در بر می‌گیرد: تمرکز بر یادگیرندگان و سایر بهره‌مندان، رهبری الهام‌بخش، مشارکت افراد، رویکرد فرآیندی، بهبود، تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد، مدیریت رابطه، مسئولیت اجتماعی، دسترس‌پذیری و عدالت، رفتار اخلاقی در آموزش، و امنیت/حفاظت داده. ارجاع تفصیلی این اصول در ضمیمهٔ B آمده است.
تغییرات کلیدی نسبت به نسخهٔ 2018
پیشگفتار ویرایش 2025 صراحتاً «بازنگری متن‌های مرتبط با ارزیابی (assessment)» را به‌عنوان تغییر اصلی اعلام می‌کند تا بهترین شیوه‌های روز در سنجش آموزشی بهتر بازتاب یابد. این اصلاحات برای هم‌خوانی با رویه‌های نوین در ارزشیابی تکوینی/پایانی، شفافیت معیارهای سنجش و پایایی/روایی اهمیت دارد و بر بخش‌های متعدد چرخهٔ یادگیری اثر می‌گذارد (طراحی تا پایش نتایج). همچنین در همین پیشگفتار تأکید شده که ویرایش دوم (2025) جایگزین کامل نسخهٔ 2018 شده است.
از نظر محتوای پشتیبان نیز مجموعهٔ ضمیمه‌ها (A تا G) به‌صورت منسجم ارائه شده است:
- ضمیمهٔ A (الزامی/افزوده): الزامات تکمیلی برای آموزش اوان کودکی (Early Childhood Education)،
- ضمیمهٔ B (اطلاعاتی): اصول EOMS،
- ضمیمهٔ C (اطلاعاتی): طبقه‌بندی ذی‌نفعان در سازمان‌های آموزشی،
- ضمیمهٔ D (اطلاعاتی): راهنمای ارتباطات با ذی‌نفعان،
- ضمیمهٔ E (اطلاعاتی): فرایندها، سنجه‌ها و ابزارها در سازمان‌های آموزشی،
- ضمیمهٔ F (اطلاعاتی): نمونهٔ نگاشت به استانداردهای منطقه‌ای (مثلاً EQAVET)،
- ضمیمهٔ G (اطلاعاتی): ملاحظات سلامت و ایمنی در سازمان‌های آموزشی.
این چیدمان در پیش‌نمایش رسمی ANSI/ISO برای 21001:2025 آمده است.
منافع مورد انتظار از استقرار EOMS
متن مقدمهٔ استاندارد مجموعه‌ای از منافع بالقوه را برای سازمان‌ها فهرست می‌کند: هم‌ترازی بهتر اهداف/فعالیت‌ها با مأموریت و چشم‌انداز؛ تقویت مسئولیت اجتماعی از طریق آموزش فراگیر/عادلانه؛ شخصی‌سازی یادگیری و پاسخ‌گویی به نیازهای ویژه (از جمله یادگیرندگان دور و یادگیری مادام‌العمر)؛ ثبات فرایندها و ابزارهای ارزیابی برای نشان‌دادن و ارتقای اثربخشی/کارایی؛ افزایش اعتبار سازمان؛ ایجاد فرهنگ بهبود، گسترش مشارکت ذی‌نفعان و تحریک نوآوری. (فهرست کامل در بندهای مقدمهٔ 0.2/0.3 آمده است.)
چه کسی استاندارد را تدوین می‌کند و وضعیت گواهی چگونه است؟
ایزو 21001 ویرایش 2025 زیر نظر کمیتهٔ فنی ISO/TC 232 (خدمت‌های آموزش و یادگیری) تدوین می‌شود. مسیر رسمی چرخهٔ تدوین نسخهٔ 2025 (از پروژهٔ جدید تا DIS/FDIS و انتشار) در صفحهٔ استاندارد ثبت شده است. این صفحه همچنین نشان می‌دهد ISO 21001:2018 و ISO 21001:2018/Amd 1:2024 هم‌اکنون Withdrawn هستند و اینجایگزین رسمی نسخهٔ 2025 منتشر شده است.
برای ممیزی و صدور گواهی، ISO سندی مکمل دارد: ISO/TS 21030:2023 که «الزامات برای نهادهای ممیزی و صدور گواهی EOMS» را تعریف می‌کند (قواعد فرایند ممیزی، صلاحیت ممیزان، و اطلاعاتی که باید به مشتریان ارائه شود). اگر قصد دارید گواهی بگیرید یا به‌عنوان مرجع ثالث ممیزی کنید، TS 21030 نقشهٔ عمل شماست.
محتوای الزام‌ها در یک نگاه (سطوح عملیاتی)
- بند 4 – زمینهٔ سازمان: تحلیل ذی‌نفعان، تعیین دامنهٔ EOMS، و طراحی سیستم به‌تناسب مأموریت و راهبرد آموزشی. (در فهرست محتوا، زیر‌بندهای 4.1 تا 4.4 دیده می‌شود.)
- بند 5 – رهبری: سیاست کیفیت آموزشی، نقش‌ها/مسئولیت‌ها، و تمرکز بر دسترس‌پذیری/عدالت در دسترسی به خدمت آموزشی.
- بند 6 – برنامه‌ریزی: مدیریت ریسک‌ها و فرصت‌ها، اهداف کیفیت آموزشی و برنامه‌های تحقق آن‌ها.
- بند 7 – پشتیبانی: شایستگی و آگاهی کارکنان، ارتباطات، اطلاعات و مستندسازی.
- بند 8 – عملیات: برنامه‌ریزی/کنترل عملیاتی، طراحی و توسعهٔ محصولات و خدمات آموزشی (8.3)، کنترل برون‌سپاری/تأمین‌کنندگان آموزشی، و اجرای ارزیابی‌ها مطابق بهترین شیوه‌ها.
- بند 9 – ارزیابی عملکرد: پایش و سنجش فرایندها و نتایج آموزشی، بازنگری مدیریتی، ممیزی داخلی.
- بند 10 – بهبود: اقدام اصلاحی، یادگیری سازمانی و بهبود مستمر.
چند نکتهٔ اجرایی برای «مهاجرت از 2018 به 2025»
- Gap Analysis حول «ارزیابی آموزشی»: چون تغییر کلیدی نسخهٔ 2025 «بازنگری متن‌های مرتبط با assessment» است، ابتدا سیاست‌ها و رویه‌های سنجش (طراحی آزمون/رویدادهای ارزیابی، روایی/پایایی، بازخورد، رفتار با داده‌های ارزیابی) را با متن جدید هم‌تراز کنید. این کار هم به بند 8.3 (طراحی و توسعهٔ خدمات آموزشی) مربوط است و هم به بند 9 (پایش و سنجش).
- روزآمدسازی «اصول EOMS» در نظام حاکمیتی: اصول جدید/تأکید‌شده مانند دسترس‌پذیری و عدالت، اخلاق آموزشی، امنیت و حفاظت داده را در سیاست کیفیت آموزشی و اهداف کلیدی منعکس کنید؛ این اصول به‌صراحت در مقدمه فهرست شده‌اند و در ضمیمهٔ B تشریح می‌شوند.
- کار با ضمیمه‌ها برای چابکی اجرا:
- اگر آموزش اوان کودکی ارائه می‌کنید، ضمیمهٔ A را مبنا قرار دهید.
- برای ارتباطات با ذی‌نفعان (یادگیرندگان، والدین/کارفرمایان، ناظران، جامعه) از ضمیمهٔ D الگو بگیرید.
- برای طراحی سنجه‌ها/داشبوردها به ضمیمهٔ E مراجعه کنید.
- اگر با چارچوب‌های منطقه‌ای (مثلاً EQAVET) کار می‌کنید، ضمیمهٔ F نمونهٔ نگاشت ارائه می‌دهد.
- برای سلامت و ایمنی در محیط‌های آموزشی، ضمیمهٔ G را در کنار قوانین/دستورالعمل‌های محلی لحاظ کنید.
- هم‌افزایی با استانداردهای دیگر: از آنجا که ایزو 21001 ویرایش 2025 هم‌تراز با ISO 9001 است، بسیاری از سازوکارهای موجود (مدیریت اسناد، ممیزی داخلی، بازنگری مدیریت، مدیریت ریسک) را می‌توان مشترک اداره کرد. این هم‌ترازی در مقدمه تصریح شده و هزینهٔ پیاده‌سازی را کاهش می‌دهد.
- برنامهٔ گواهی: اگر قصد گواهی‌نامهٔ طرف ثالث دارید، با مرجع گواهی خود روی ISO/TS 21030:2023 هم‌داستان شوید تا الزامات ممیزی EOMS (صلاحیت ممیزان، قواعد نمونه‌برداری، الزامات گزارش‌دهی) از ابتدا روشن باشد.
سه «خروجی ملموس» که مدیران از ISO 21001:2025 انتظار دارند
- بهبود نتایج یادگیری و تجربهٔ یادگیرندگان: به‌واسطهٔ هم‌راستاسازی اهداف/فرایندها با سیاست‌ها، استاندارد روی نتیجهٔ یادگیری و رضایت بهره‌مندان تمرکز می‌دهد.
- شفافیت و اعتبار در سنجش: بازنگری محتوای مرتبط با ارزیابی، امکان سنجش معتبرتر و «قابل دفاع‌تر» را برای مدارس/دانشگاه‌ها/مراکز مهارتی فراهم می‌کند.
- پایداری عملیاتی و اعتماد بیرونی: با تکیه بر PDCA، ریسک‌محوری، و ارتباط نظام‌مند با ذی‌نفعان، سازمان‌ها می‌توانند کارایی و اعتبار خود را به‌صورت مستند نشان دهند؛ چیزی که در مقدمه به‌عنوان «منافع بالقوه» فهرست شده است.
جمع‌بندی: ایزو 21001 ویرایش 2025
ایزو 21001 ویرایش 2025 یا ISO 21001:2025 استاندارد مرجع برای سیستم‌های مدیریتِ سازمان‌های آموزشی است: با ساختار استانداردهای سیستم مدیریت (Annex SL)، چرخهٔ PDCA و تفکر مبتنی بر ریسک، و نیز مجموعه‌ای از اصول مدیریتی ویژهٔ آموزش (از عدالت و اخلاق تا امنیت داده). تغییر محوری نسخهٔ 2025—یعنی روزآمدسازی متن‌های مرتبط با ارزیابی—به سازمان‌ها کمک می‌کند سنجش‌ها را با بهترین شیوه‌های روز هم‌راستا کنند و پیوند طراحی آموزشی ↔ نتایج یادگیری ↔ بهبود را شفاف‌تر بسازند.
ضمیمه‌های A تا G نیز جعبه‌ابزار اجرایی کارآمدی فراهم می‌کنند: از آموزش اوان کودکی تا ارتباطات، سنجه‌ها، نگاشت‌های منطقه‌ای و ایمنی. برای گواهی‌پذیری و یکنواختی ممیزی نیز ISO/TS 21030:2023 مسیر را روشن کرده است. اگر به‌دنبال کیفیتِ قابل‌سنجش، فراگیر و شواهد-محور در آموزش هستید—چه در مدرسه و دانشگاه، چه در مرکز مهارتی یا آموزش سازمانی—ویرایش 2025 دقیقاً همان چارچوبی است که لازم دارید.
منابع رسمی برای مطالعهٔ بیشتر
- صفحهٔ رسمی استاندارد ISO 21001:2025 (عنوان، تاریخ انتشار، چرخهٔ تدوین، وضعیت نسخه‌های قبلی). ISO
- پیش‌نمایش رسمی ANSI/ISO از متن 21001:2025 (پیشگفتار، مقدمه، اصول EOMS، فهرست ضمیمه‌ها). ANSI Webstore
- صفحهٔ بخشی «آموزش» در ISO (معرفی ISO 21001 به‌عنوان استاندارد برتر و سال انتشار 2025). ISO
- ISO/TS 21030:2023 (قواعد ممیزی و گواهی EOMS برای نهادهای صدور گواهی). ISO
