ایزو 45004 و KPIهای کلیدی ایمنی: راهنمای محاسبه LTIFR، TRIR و Near Miss

ISO 45004:2024 راهنمای رسمی «ارزیابی عملکرد ایمنی و بهداشت شغلی» است و تأکید می‌کند توازن بین شاخص‌های پیش‌نگر (Leading) و پس‌نگر (Lagging) برقرار باشد؛ وابستگی بیش از حد به نرخ‌های گذشته مثل فرکانس حادثه می‌تواند به تحریف داده و تصمیم‌های نادرست منجر شود.

در این مقاله، تعریف و فرمول استاندارد برای سه KPI پرکاربرد را می‌آوریم: LTIFR، TRIR و Near-Miss (تعریف + نرخ گزارش‌پذیر)؛ به‌همراه مثال عددی، خطاهای متداول و چک‌لیست پیاده‌سازی. برای یادگیری عمیق‌ترِ پایش و سنجش در ایزو 45001، بهتر است نوشتهٔ «نظارت و اندازه‌گیری در ISO 45001» را هم مطالعه کنید.

ایزو 45004 چیست و چرا برای KPIها حیاتی است؟

ایزو 45004 ویرایش 2024 راهنمایی اجرایی برای پایش، اندازه‌گیری، تحلیل و ارزیابی عملکرد OH&S ارائه می‌کند؛ صراحتاً توصیه می‌کند از ترکیب فرایندها و شاخص‌های کیفی/کمی استفاده و وزن بیشتری به شاخص‌های پیش‌نگر داده شود تا بهبود واقعی عملکرد هدایت شود. همچنین دربارهٔ پیامدهای ناخواسته (مثل کم‌گزارشی یا تمرکز افراطی بر اعداد) هشدار می‌دهد.

نکتهٔ راهبردی: این استاندارد مجموعهٔ ثابتی از KPIها تجویز نمی‌کند؛ سازمان باید با توجه به ریسک‌ها، اهداف و داده‌های در دسترس، ترکیبِ متناسبِ شاخص‌ها را انتخاب کند.

2) تعاریف و فرمول‌ها

2.1 TRIR — نرخ کل رخدادهای ثبت‌پذیر (OSHA)

تعریف: تعداد کل رخدادهای قابل ثبت OSHA (مرگ، بی‌هوشی، درمان فراتر از کمک‌های اولیه، انتقال شغل/محدودیت کار یا روزهای از دست‌رفته) نسبت به ساعات کار.
فرمول:
TRIR = (تعداد رخدادهای قابل ثبت × 200,000) ÷ کل ساعات کار
عدد 200,000 نمایندهٔ ساعات کاری ۱۰۰ کارمند در یک سال (۴۰ ساعت × ۵۰ هفته) برای قابل‌مقایسه کردن نرخ‌هاست.

مثال: اگر 7 رخداد قابل ثبت و 1,600,000 ساعت کار دارید:
TRIR = (7×200,000)/1,600,000 = 0.875

2.2 LTIFR — فرکانس آسیبِ منجر به از‌دست‌دادن زمان کار

تعریف: تعداد آسیب‌های منجر به زمان از دست‌رفته (LTI) به ازای ساعات کار. دو هنجار رایج وجود دارد:

• به ازای یک میلیون ساعت کار (رایج در بسیاری از کشورها/مراجع صنعتی).
• به ازای 200,000 ساعت کار (هم‌ترازسازی با مبنای OSHA).

فرمول متداول (۱ میلیون ساعت):
LTIFR = (تعداد LTI × 1,000,000) ÷ کل ساعات کار

توجه: در برخی صنایع/مناطق، LTIFR را بر مبنای 200,000 هم گزارش می‌کنند. هنگام مقایسه با رقبا، مبنای ثابت انتخاب و در گزارش ذکر شود.

مثال (۱ میلیون ساعت): اگر 5 مورد LTI و 2,000,000 ساعت کار دارید:
LTIFR = (5×1,000,000)/2,000,000 = 2.5

مطالعه پیشنهادی: متن فارسی استاندارد ایزو 45001

2.3 Near-Miss — «نزدیک حادثه» (تعریف + نرخ)

تعریف (ISO 45001 / OSHA): رویدادی که به آسیب/بیماری منجر نشده اما قابلیت بالقوهٔ بروز آسیب را داشته است؛ گاهی «کلوز کال/Near-Hit» نیز گفته می‌شود. گزارش این رویدادها برای پیشگیری حیاتی است.

نرخ فراوانی Near-Miss (NMFR)
فرمول متداول (سازگار با مبنای TRIR):
NMFR = (تعداد Near-Miss × 200,000) ÷ کل ساعات کار
(در برخی منابع از 1,000,000 نیز استفاده می‌شود؛ مبنا را شفاف اعلام کنید.)

3) جدول مقایسهٔ KPIها (برای داشبورد ISO 45004)

KPI	تعریف عملیاتی	فرمول استاندارد	واحد/مبنای گزارش	منبع داده	خطاهای متداول
TRIR	کل رخدادهای قابل ثبت OSHA	(Recordables×200,000)/ساعات کار	نرخ/100 کارمند-سال	لاگ OSHA، منابع انسانی	اشتباه در تعریف «Recordable»، احتساب مرخصی/تعطیلات در ساعات کار.
LTIFR	LTI به ازای ساعات کار	(LTI×1,000,000)/ساعات کار (یا ×200,000)	نرخ/میلیون (یا/100 کارمند-سال)	گزارش LTI، حضور و غیاب	مبنای نامشخص (200k/1M)، یکسان‌سازی تعاریف LTI.
NMFR	Near-Miss به ازای ساعات کار	(Near-Miss×200,000)/ساعات کار (یا ×1,000,000)	نرخ	گزارش‌های نزدیک حادثه	کم‌گزارشی، بی‌انگیزگی گزارش؛ راهکار: سیاست بی‌تنبیهی + بازخورد.

یادآوری ISO 45004: بر پیش‌نگرها (مثل نرخ گزارش Near-Miss، شاخص‌های رفتاری، بازرسی‌های موفق، تصحیحات پیشگیرانهٔ به‌موقع) تمرکز کنید و از تحریف داده (Under/Over-Reporting) پرهیز نمایید.

مطالعه پیشنهادی: ایزو 45002 چیست؟ راهنمای اجرایی برای پیاده‌سازی مؤثر ISO 45001 در سازمان‌ها

4) مثال عددی یک‌جا (برای ارائه به مدیریت)

فرض کنید در سال گذشته:

• ساعات کار = 1,850,000
• Recordable = 6
• LTI = 3
• Near-Miss ثبت‌شده = 120

نتایج:

• TRIR = (6×200,000)/1,850,000 = 0.65
• LTIFR (۱M) = (3×1,000,000)/1,850,000 = 1.62
• NMFR (200k) = (120×200,000)/1,850,000 = 12.97 ≈ 13

5) گام‌های اجرایی مطابق ISO 45004 (چک‌لیست پیاده‌سازی)

1. تعاریف را رسمی کنید: دامنهٔ «Recordable»، LTI، Near-Miss و مبنای محاسبه (200k یا 1M) را در «روش اندازه‌گیری KPI» بنویسید.
2. منابع داده: ساعات کار (شیفت/اضافه‌کاری)، گزارش Incident/Near-Miss، مرخصی و تعطیلات را تفکیک کنید (در TRIR ساعات غیرکاری وارد نشود).
3. پیش‌نگرها را فعال کنید: نرخ بازرسی‌های کامل، آموزش‌های به‌موقع، رفع اقدام اصلاحی در SLA، نرخ گزارش Near-Miss و کیفیت RCA.
4. پایش و بازنگری: با چرخهٔ Monitor → Measure → Analyse → Evaluate → Act داشبورد را ماهانه مرور و در بازنگری مدیریت ارائه کنید.
5. ریسکِ تحریف داده: انگیزه‌های نادرست (پاداش صرفاً بر کاهش TRIR/LTIFR) را حذف کنید تا کم‌گزارشی رخ ندهد.

6) خطاهای پرتکرار و راه‌حل‌ها

• اختلاطِ مبنا (200k/1M): یک مبنا را ثابت کنید، روی همهٔ KPIها و همهٔ واحدها اعمال کنید و در داشبورد درج نمایید.
• شمارش نادرست ساعات کار: ساعت مرخصی/تعطیلات وارد مخرج نشود (TRIR).
• کم‌گزارشی Near-Miss: سیاست «بدون تنبیه»، آموزش و بازخورد فوری. تعریف Near-Miss را در پوسترهای ایمنی نصب کنید.

7) پیوند با ISO 45001

• TRIR/LTIFR مستقیماً به بند 9.1 پایش و اندازه‌گیری و 10.2 اقدام اصلاحی وصل می‌شوند؛ داشبورد KPI را کنار «نظارت و اندازه‌گیری در ISO 45001» بگذارید.
• Near-Miss به 8.2 واکنش اضطراری و رسیدگی به حوادث مرتبط است (فرم گزارش و RCA).

مطالعه پیشنهادی: رسیدگی به حوادث در ISO 45001

جمع‌بندی ایزو 45004

استاندارد ایزو 45004 ویرایش 2024 به ما یاد می‌دهد ارزیابی عملکرد ایمنی را از «شمردن صرفِ حوادث» به «هدایت هوشمندِ پیشگیری» ارتقا دهیم. برای این کار، باید تعادلِ شاخص‌های پیش‌نگر و پس‌نگر را رعایت کنیم:

• TRIR و LTIFR همچنان برای مقایسه‌پذیری ضروری‌اند، اما تنها وقتی معنا دارند که مبنای یکسان (۲۰۰هزار یا یک‌میلیون ساعت)، تعاریف دقیق LTI/Recordable و ساعت کار صحیح رعایت شود.
• Near-Miss قلب شاخص‌های پیش‌نگر است؛ هرچه نرخ گزارش نزدیک‌حادثه بالاتر و با کیفیت‌تر باشد، «پنجره‌های پیشگیری» زودتر دیده می‌شوند و TRIR/LTIFR پایدارتر کاهش می‌یابد.
• داشبورد ماهانه با چرخهٔ پایش → اندازه‌گیری → تحلیل → ارزیابی → اقدام باید به بازنگری مدیریت وصل شود تا تصمیم‌های اصلاحی، بودجه و آموزش‌ها هدفمند شوند.

برای اجرا، سه گام کلیدی را جدی بگیرید: (۱) استانداردسازی تعاریف و مبنا در یک روش مدون، (۲) پاکیزگی داده‌ها و جلوگیری از کم‌گزارشی با سیاست‌های انگیزشی درست، (۳) افزودن پیش‌نگرها مثل نرخ گزارش Near-Miss، درصد تکمیل اقدامات اصلاحی، بازرسی‌های کیفی و به‌موقع بودن آموزش‌ها.

مطالعه پیشنهادی:

• نحوه پیاده سازی ایزو 45001
• ایزو 45003: استاندارد تقویت پایه‌های سلامت روان در محیط‌های کاری
• آیا ISO 45001 جایگزین OHSAS 18001 می شود؟
• ایزو 45001 چیست؟ راهنمای 2025 + اصلاحیه اقلیمی (Amd 1:2024)

فهرست منابع معتبر

1. ISO 45004:2024 — راهنمای ارزیابی عملکرد، تأکید بر شاخص‌های پیش‌نگر، ریسک تحریف داده و فرایند Monitor–Measure–Analyse–Evaluate–Act. (پیش‌نمایش رسمیِ پذیرش ملی در آمریکا/ASSP) www.assp.org
2. OSHA/BLS — فرمول نرخ بروز (Incidence Rate) با مبنای 200,000 ساعت (پایهٔ TRIR) و چرایی این ضریب. OSHA+1
3. Safe Work Australia (WCIFR/LTIFR) — تعریف و استفادهٔ رایج از نرخ‌های فرکانس بر مبنای هر یک میلیون ساعت کار و تغییرات اخیر در گزارش‌دهی. data.safeworkaustralia.gov.au+1
4. OSHA Near-Miss Form & ISO 45001 برداشت — تعریف Near-Miss به‌عنوان «حادثهٔ بدون آسیب با پتانسیل آسیب» و اهمیت گزارش‌دهی. OSHA+1
5. راهنمای محاسبه TRIR/تعریف‌ها — توضیح کاربردی فرمول TRIR و اجزای آن در منابع تخصصی ایمنی شغلی. EHS Insight+1