ایزو 45001 چارچوبی سیستماتیک برای مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی (OHSMS) فراهم می‌کند تا سازمان‌ها با شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک‌ها و کنترل آن‌ها، از آسیب‌های شغلی و بیماری‌های ناشی از کار پیشگیری کنند. ممیزی داخلی و خارجی ابزار اصلی اطمینان از اثربخشی این سیستم است. این مقاله یک چک‌لیست کاربردی برای ممیزی ISO 45001 ارائه می‌دهد و در کنار آن مجموعه‌ای از سؤالات طرح‌شده به سبک ممیزان حرفه‌ای را در اختیارتان می‌گذارد تا بتوانید آمادگی سازمان را افزایش دهید، شکاف‌ها را ببندید و شواهد متقاعدکننده ارائه کنید.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
فهرست محتوا
- اصول طراحی چک‌لیست ممیزی
- جدول چک‌لیست ممیزی ISO 45001
- روش نمونه‌گیری و امتیازدهی
- نمونه سؤالات ممیزی بر اساس فرآیند
- اسناد کلیدی که ممیز معمولاً درخواست می‌کند
- نکات اجرایی برای تیم ممیزی
- الگوی کوتاه برای گزارش عدم انطباق
- پرسش‌های عمیق برای اثبات اثربخشی واقعی
- نکات طلایی برای آمادگی ممیزی خارجی
- جمع‌بندی چک لیست ممیزی ایزو 45001 و نمونه سؤالات ممیزی ISO 45001
اصول طراحی چک‌لیست ممیزی
- همترازی با بندهای استاندارد: چک‌لیست باید ساختار بندهای 4 تا 10 را بازتاب دهد تا پوشش کامل حاصل شود.
- تمرکز بر شواهد عینی: هر سؤال باید به یک نوع مدرک مشخص منتهی شود: سوابق، مصاحبه، مشاهده میدانی یا نمونه‌گیری.
- ردیابی‌پذیری (Traceability): برای هر یافته، پیوند به رویه، ریسک مرتبط، و اهداف OHS برقرار شود.
- ریسک‌محور بودن: حوزه‌هایی که ریسک بالاتری دارند وزن بیشتری در نمونه‌گیری و عمق پرسش دریافت کنند.
- قابلیت امتیازدهی: برای هر بند، معیار «انطباق کامل/جزئی/عدم انطباق» و شدت (Minor/Major) تعریف شود.
جدول چک‌لیست ممیزی ISO 45001
نکته: ستون «نمونه سؤال ممیزی» را هنگام مصاحبه و بازدید میدانی استفاده کنید. ستون «شواهد عینی» نشان می‌دهد ممیز دقیقاً دنبال چه مدرکی است.
| بند استاندارد | حوزه / موضوع | هدف ممیزی | شواهد عینی مورد انتظار | نمونه سؤال ممیزی |
|---|---|---|---|---|
| 4.1 | درک سازمان و زمینه | اطمینان از شناسایی عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر OHS | تحلیل PESTLE/ SWOT، فهرست ذی‌نفعان، ریسک‌های سطح کلان | «آخرین به‌روزرسانی تحلیل زمینه چه زمانی بوده و چه تغییری در ریسک‌ها ایجاد کرده است؟» |
| 4.2 | نیازها و انتظارات طرف‌های ذی‌نفع | هم‌راستایی الزامات قانونی و قراردادی با OHS | ماتریس ذی‌نفعان، نگاشت الزامات به فرآیندها | «کدام الزام قرارداد مشتری A بر کنترل‌های PPE اثر گذاشته؟ نشان دهید.» |
| 4.3 | تعیین دامنه سیستم | تعیین مرزهای فیزیکی/عملیاتی OHSMS | سند دامنه، نقشه سایت‌ها/پیمانکاران | «پیمانکاران در دامنه گنجانده شده‌اند؟ شواهدش چیست؟» |
| 5.1 | رهبری و تعهد | نقش فعال مدیریت در OHS | صورتجلسات بازدید HSE، تخصیص منابع، KPI سطح مدیریت | «مدیریت ارشد آخرین بار چه اقدامی برای حذف یک خطر انجام داد؟» |
| 5.2 | خط‌مشی ایمنی و بهداشت | تناسب، ابلاغ و در دسترس بودن | خط‌مشی امضا شده، آموزش/آگاهی‌رسانی، نمایش در کارگاه | «چگونه مطمئن می‌شوید کارکنان شیفت شب به خط‌مشی دسترسی دارند؟» |
| 5.3 | نقش‌ها و مسئولیت‌ها | وضوح مسئولیت‌ها | چارت سازمانی HSE، شرح شغل‌ها | «مسئول ارزیابی ریسک در پروژه‌ها دقیقاً چه کسی است؟» |
| 6.1.1 | اقدام برای ریسک‌ها و فرصت‌ها | رویکرد نظام‌مند به ریسک و فرصت | روش اجرایی مدیریت ریسک، رجیستر ریسک | «آخرین فرصت بهبود شناسایی‌شده چه بوده و چه نتیجه‌ای داشته؟» |
| 6.1.2 | شناسایی خطرات | جامعیت شناسایی خطرات در همه فعالیت‌ها | فرم‌های HAZID، JSA/ JHA، بازدیدهای ایمنی | «خطرات فعالیت کار در ارتفاع کجا ثبت و چگونه بازنگری می‌شوند؟» |
| 6.1.3 | الزامات قانونی و سایر الزامات | انطباق با قوانین جاری | فهرست قوانین به‌روز، نتایج ارزیابی انطباق | «آخرین تغییر قانونی مرتبط با صدابرداری محیطی چه بوده؟» |
| 6.1.4 | ارزیابی ریسک‌های OHS | روش‌مندی و معیارپذیری | متدولوژی ماتریس ریسک، گزارش ارزیابی، رتبه‌ها | «نمونه‌ای نشان دهید که رتبه ریسک پس از کنترل‌ها کاهش یافته باشد.» |
| 6.2 | اهداف OHS و برنامه‌ها | هدف‌گذاری SMART و پیگیری | اهداف سالانه، برنامه اقدام، مالک هر هدف | «هدف کاهش نرخ LTIFR چگونه پایش می‌شود؟» |
| 7.1 | منابع | کفایت منابع انسانی و زیرساختی | بودجه HSE، ابزار کالیبره، نیروی متخصص | «کالیبراسیون گازسنج‌ها چگونه تضمین می‌شود؟» |
| 7.2 | شایستگی | احراز صلاحیت نقش‌های بحرانی | ماتریس شایستگی، گواهینامه‌ها، ارزیابی اثربخشی | «اپراتور لیفت‌تراک چه دوره‌هایی گذرانده و چگونه ارزیابی شده؟» |
| 7.3 | آگاهی | آگاهی کارکنان از خط‌مشی، خطرات و نقش‌ها | سوابق توجیه اولیه/دوره‌ای، آزمونک‌ها | «اگر ناظر حضور ندارد، روند گزارش شبه‌حادثه چیست؟» |
| 7.4 | ارتباطات | درون‌سازمانی و برون‌سازمانی | برنامه ارتباطات، تابلو اعلانات HSE، گزارش‌دهی به مراجع | «در حادثه جدی چه کسی با نهاد قانونی تماس می‌گیرد؟» |
| 7.5 | اطلاعات مدون | کنترل ایجاد، تغییر، دسترسی، نگهداری | دستورالعمل کنترل مدارک، فهرست بازنگری‌ها | «نسخه جاری روش کار ایمن چگونه تشخیص داده می‌شود؟» |
| 8.1 | طرح‌ریزی و کنترل عملیات | کنترل‌های عملیاتی مبتنی بر ریسک | SOPها، مجوز کار (PTW)، پایش پیمانکاران | «چه چک‌هایی قبل از صدور مجوز ورود به فضای بسته انجام می‌شود؟» |
| 8.1.2 | مدیریت تغییر | کنترل تغییرات برنامه‌ریزی‌نشده | فرم MoC، ارزیابی ریسک پیش از تغییر | «نمونه‌ای از تغییر اضطراری و نحوه کنترل آن ارائه کنید.» |
| 8.1.3 | برون‌سپاری/تأمین‌کنندگان | کنترل ریسک‌های طرف‌های بیرونی | ارزیابی صلاحیت پیمانکار، KPI ایمنی | «پیمانکار با عملکرد ضعیف چگونه مدیریت می‌شود؟» |
| 8.2 | آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری | برنامه، تمرین و بازنگری | سناریوها، نتایج مانور، درس‌آموخته‌ها | «آخرین مانور چه شکافی را آشکار کرد و چه اصلاحی انجام شد؟» |
| 9.1 | پایش، اندازه‌گیری، تحلیل | شاخص‌ها و صحت داده‌ها | KPIها، کالیبراسیون، گزارش تحلیل | «اعتبارسنجی داده نرخ شبه‌حادثه چگونه انجام می‌شود؟» |
| 9.1.2 | ارزیابی انطباق | اثبات رعایت الزامات قانونی | چک‌لیست انطباق، اقدامات اصلاحی | «غیرانطباق قانونی اخیر چگونه بسته شد؟» |
| 9.2 | ممیزی داخلی | برنامه‌ریزی، صلاحیت ممیز، گزارش | برنامه سالانه، چک‌لیست‌ها، گزارش‌های قبلی | «نتایج ممیزی قبلی چگونه پیگیری شده است؟» |
| 9.3 | بازنگری مدیریت | کفایت ورودی‌ها و اثربخشی خروجی‌ها | دستورجلسه، صورتجلسه، تصمیمات و اقدامات | «کدام تصمیم مدیریت باعث کاهش ریسک‌های حیاتی شد؟» |
| 10.1 | بهبود | رویکرد سیستماتیک به بهبود | پیشنهادها، پروژه‌های کایزن، روند NCRها | «چه مکانیزمی برای شکار فرصت‌های بهبود وجود دارد؟» |
| 10.2 | رخداد، عدم انطباق و اقدام اصلاحی | رسیدگی ساختاریافته به حوادث | ثبت رخداد، RCA، اقدام اصلاحی/راستی‌آزمایی | «از چه روش RCA استفاده می‌کنید و تأیید اثربخشی چگونه است؟» |
| 10.3 | بهبود مستمر | رصد روندها و یادگیری سازمانی | داشبوردها، بررسی روند شاخص‌ها | «کدام شاخص روند نزولی پایدار نشان می‌دهد و چرا؟» |
مطالعه پیشنهادی: متن فارسی استاندارد ایزو 45001
روش نمونه‌گیری و امتیازدهی
- نمونه‌گیری مبتنی بر ریسک: برای فعالیت‌های پرخطر مانند کار در ارتفاع، فضاهای بسته، مواد شیمیایی خطرناک، نمونه‌گیری بیشتری انجام دهید.
- اندازه نمونه: حداقل 3 شاهد متفاوت برای هر سؤال کلیدی: یک مصاحبه، یک مشاهده، یک مدرک مدون.
- امتیازدهی:
- مطابق: شواهد کافی و همسو، بدون شکاف.
- عدم انطباق جزئی (Minor): یک یا چند نقص محدود با ریسک پایین، بدون اثر سیستماتیک.
- عدم انطباق عمده (Major): شکست سیستماتیک یا ریسک بالای ایمنی.
- فرصت بهبود (OFI): ایده‌های بهبود بدون نقض الزام.
نمونه سؤالات ممیزی بر اساس فرآیند
رهبری و فرهنگ ایمنی
- «چگونه مدیریت ارشد فرهنگ گزارش‌دهی بدون سرزنش را حمایت می‌کند؟ مثال عملی ارائه کنید.»
- «در صورت تعارض بین فشار تولید و ایمنی، چه سازوکاری برای تصمیم‌گیری ایمن وجود دارد؟»
شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک
- «فهرست خطرات چگونه از پروژه‌ای به پروژه دیگر به‌روز می‌شود؟ چه کسی مسئول است؟»
- «نمونه‌ای از ریسکی که بعد از اقدام کنترلی از High به Medium کاهش یافته ارائه کنید.»
- «برای کار در فضای بسته، کنترل‌های قبل، حین و بعد از کار را توضیح دهید.»
صلاحیت و آگاهی
- «طرح آموزش سالانه چگونه تدوین می‌شود و بر مبنای کدام تحلیل نیاز آموزشی است؟»
- «شواهد اثربخشی آموزش SOS و PTW را نشان دهید. چگونه سنجیده‌اید؟»
ارتباطات و مشارکت کارکنان
- «جلسات Toolbox Talk با چه فرکانسی و با چه شاخص اثربخشی برگزار می‌شود؟»
- «کانال دریافت و رسیدگی به شبه‌حادثه‌ها و پیشنهادها چیست؟»
کنترل عملیات و پیمانکاران
- «پیش از شروع کار پیمانکار، چه ارزیابی صلاحیتی انجام می‌شود و حد پذیرش چیست؟»
- «نمونه مجوز کار اخیر را مرور کنیم. چه کنترل‌های حیاتی درج شده است؟»
شرایط اضطراری
- «سناریوهای اضطراری چگونه از تحلیل ریسک استخراج شده‌اند؟»
- «آخرین مانور چه درس‌آموخته‌هایی داشت و چگونه در رویه‌ها اعمال شد؟»
پایش و ارزیابی انطباق
- «اعتبار داده‌های حادثه چگونه اطمینان‌پذیر می‌شود؟ چه کنترل‌هایی بر ورود داده دارید؟»
- «ارزیابی انطباق با قوانین با چه تناوبی انجام می‌شود و چه کسی مسئول است؟»
ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت
- «برنامه ممیزی داخلی چگونه بر پایه ریسک‌ها اولویت‌بندی شده است؟»
- «خروجی‌های بازنگری مدیریت چه اقداماتی را برای شش‌ماهه آینده الزام کرده است؟»
رسیدگی به رخداد و اقدام اصلاحی
- «روش ریشه‌یابی منتخب چیست (۵ Why، Ishikawa، TapRoot…) و چرا؟»
- «راستی‌آزمایی اثربخشی اقدام اصلاحی چگونه و چه زمانی انجام می‌شود؟»
اسناد کلیدی که ممیز معمولاً درخواست می‌کند
- خط‌مشی ایمنی و بهداشت شغلی امضا شده و ابلاغ شده.
- رجیستر خطرات و ریسک‌ها + روش ارزیابی ریسک.
- فهرست الزامات قانونی به‌روز و نتایج ارزیابی انطباق.
- اهداف OHS، برنامه‌های اقدام، شاخص‌ها و گزارش پیشرفت.
- ماتریس شایستگی، سوابق آموزش، گواهی‌های مهارتی.
- روش‌های اجرایی عملیات ایمن، PTW، JSA/JHA.
- برنامه آمادگی و واکنش اضطراری، نتایج مانورها و اصلاحات.
- برنامه ممیزی داخلی، گزارش‌ها، اقدامات اصلاحی بسته‌شده.
- صورتجلسات بازنگری مدیریت با تصمیمات و تخصیص منابع.
- سوابق حوادث، شبه‌حوادث، RCA و اثبات اثربخشی اصلاحات.
نکات اجرایی برای تیم ممیزی
- قبل از ممیزی: نقشه فرآیندی تهیه کنید، مخاطرات کلیدی هر فرآیند را علامت‌گذاری کنید، مسیر بازدید میدانی را بچینید، و پرسش‌های عمیق مرتبط با هر ریسک را آماده کنید.
- حین ممیزی: از سه‌ضلعی شواهد استفاده کنید: مصاحبه + مشاهده + مدرک. پاسخ‌ها را با مدارک قطعیت‌بخش تست کنید. از نمونه‌گیری تصادفی سوابق استفاده کنید.
- بعد از ممیزی: یافته‌ها را بر اساس ریسک اولویت‌بندی کنید، ضرب‌الاجل‌های واقع‌بینانه تعیین کنید، مالک اقدام مشخص کنید، و معیار راستی‌آزمایی تعریف کنید.
الگوی کوتاه برای گزارش عدم انطباق
- الزام: ارجاع دقیق به بند استاندارد یا رویه داخلی.
- یافته: آنچه مشاهده شد، با ذکر مکان، تاریخ، شواهد.
- ریسک: پیامد بالقوه برای افراد/سازمان.
- اقدام اصلاحی پیشنهادی: چه چیزی باید تغییر کند و توسط چه کسی.
- مهلت و راستی‌آزمایی: تاریخ سررسید و روش تأیید اثربخشی.
پرسش‌های عمیق برای اثبات اثربخشی واقعی
- «کدام شاخص پیش‌نگر (Leading) در ۳ ماه اخیر بهبود داشته و چه مداخله‌ای علتش بوده؟»
- «در بازطراحی یک فرآیند پرخطر، چه تحلیل MOC انجام شد و چه درسی گرفتید؟»
- «چه سازوکاری تضمین می‌کند پیمانکاران پیمانکارانتان نیز با الزامات OHS سازگارند؟»
- «اگر امروز یک نیروی تازه‌وارد شروع به کار کند، کدام ۳ خطر اصلی را و چگونه به او منتقل می‌کنید؟»
نکات طلایی برای آمادگی ممیزی خارجی
- هم‌راستاسازی شواهد با الزامات: هر الزام باید دست‌کم یک سند، یک سوابق عملیاتی و یک مصداق میدانی قابل رؤیت داشته باشد.
- کاهش وابستگی به افراد: فرآیندها را مستندسازی کنید تا با تغییر نفرات، شایستگی و کنترل‌ها پابرجا بماند.
- مدارک «زندۀ» قابل نمایش: تخته‌های OHS، داشبورد دیجیتال، و سوابق مانور که تازه و تاریخ‌دار باشند.
- تمرکز بر ریسک‌های تغییر: پروژه‌های جدید، تجهیزات تازه، تغییرات شیفت یا پیمانکار را پررنگ بررسی کنید.
- تبدیل شبه‌حادثه به یادگیری: نشان دهید چگونه شبه‌حادثه‌ها به اقدام اصلاحی و پیشگیرانه ختم شده‌اند.
جمع‌بندی چک لیست ممیزی ایزو 45001 و نمونه سؤالات ممیزی ISO 45001
این چک‌لیست و بسته سؤالات، ممیزی ISO 45001 را از حالت «چک‌کردن کاغذها» به ارزیابی اثربخشی واقعی تبدیل می‌کند. با چیدمان ریسک‌محور، نمونه‌گیری هوشمند، و تمرکز بر شواهد عینی، می‌توانید انطباق را اثبات و در عین حال عملکرد ایمنی و بهداشت را بهبود دهید. پیشنهاد می‌شود جدول فوق را به‌صورت الکترونیکی پیاده‌سازی کنید، برای هر ردیف مالک مشخص کنید، به تناوب فصلی بازنگری نمایید و نرخ بسته‌شدن اقدامات اصلاحی و اثربخشی آن‌ها را در داشبورد مدیریتی پایش کنید.
مطالعه تکمیلی
- «بند ۴: بافت سازمان و ذی‌نفعان (+ ملاحظات اقلیمی)»
- «بند ۵: رهبری، خط‌مشی و مشارکت کارکنان»
- «بند ۶: شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک و اهداف (TRA/JSA)»
- «بند ۷: شایستگی، آگاهی، ارتباطات و مستندسازی»
- «بند ۸: عملیات—PTW/LOTO، MOC، پیمانکاران، اضطراری»
- «بند ۹: KPIها، ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت (همسو با 45004)»
منابع:
- ISO 45001:2018 — صفحه رسمی ISO ISO
- ISO 45002:2023 — راهنمای پیاده‌سازی ISO 45001 (ISO) ISO
- ISO 19011:2018 — دستورالعمل ممیزی سیستم‌های مدیریت (ISO) ISO
- ISO 45003:2021 — مدیریت ریسک‌های روانی-اجتماعی در کار (ISO) ISO
- ISO 45001:2018/Amd 1:2024 — تغییرات «اقدام اقلیمی» (ISO) ISO
- بیانیه مشترک ISO و IAF درباره افزودن موضوع اقلیم (PDF) ISO
- ILO-OSH 2001 — رهنمودهای سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت (ILO) International Labour Organization
- HSG65 — Managing for health and safety (HSE بریتانیا) Health and Safety Executive
- OSHA 29 CFR 1910.146 — فضاهای محدود دارای مجوز (ایالات متحده) OSHA
- BSI Knowledge — BS ISO 45002:2023 BSI Knowledge
- ANSI/ASSP — صفحه استاندارد ISO 45001 assp.org
برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!
[کل: 0 میانگین: 0]
