استاندارد ایزو 14065:2020 الزامات و اصول برای نهادهای اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی اطلاعات محیط‌زیستی را تعیین می‌کند. این استاندارد یک «کاربرد بخشیِ» ISO/IEC 17029:2019 است و معمولاً همراه با ISO 14066 برای صلاحیت تیم‌ها و ISO 14064-3 برای روش اجرای اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی به کار می‌رود. نتیجه‌اش افزایش اعتماد به اظهارنامه‌های محیط‌زیستی در بازارها، مقررات و برنامه‌های داوطلبانه است.

استاندارد ایزو 14065 چیست؟

استاندارد ایزو 14065 چارچوبی رسمی برای بدنه‌های اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی‌ (Validation/Verification Bodies یا VVBs) ارائه می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که این بدنه‌ها با بی‌طرفی، صلاحیت و ثبات عملکرد، کیفیت یک اظهارنامه محیط‌زیستی را ارزیابی می‌کنند. این اظهارنامه می‌تواند از گزارش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا اطلاعات محیط‌زیستی برای اوراق و وام‌های سبز را دربر بگیرد.

این استاندارد تصریح می‌کند که هر «برنامه»‌ (Regulatory/Voluntary Program) می‌تواند الزامات اضافه‌تری روی بدنه‌ها وضع کند؛ اما حداقل الزامات عمومی در خود ISO 14065 آمده است. به بیان ساده، 14065 «چه نوع سازمانی با چه روالی و چه شواهدی» باید یک اظهارنامه محیط‌زیستی را معتبر بداند، مشخص می‌کند.

مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 14001 چیست؟ اخذ فوری گواهینامه ISO 14001

تفاوت استاندارد ایزو 14065 با گذشته و چرایی نسخه 2020

ویرایش 2020 دامنه را از صرفِ «گازهای گلخانه‌ای» به اطلاعات محیط‌زیستی تعمیم داد تا با نیازهای نوین بازار کربن، افشاگری‌های پایداری و امور مالی سبز هم‌سوتر شود. این ویرایش به‌عنوان «کاربرد بخشی ISO/IEC 17029» منتشر شد و به‌روشنی بر اصول صلاحیت، بی‌طرفی و سازگاری عملیاتی بدنۀ ارزیاب تکیه دارد.

ارتباط استاندارد ایزو 14065 با سایر استانداردها

ISO/IEC 17029:2019: سند پایه‌ای ارزیابی انطباق برای فعالیت‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی است. ISO 14065 دقیقاً به‌عنوان یک «کاربرد بخشی» ایزو 17029 عمل می‌کند؛ یعنی قواعد عمومی 17029 را می‌گیرد و آن‌ها را برای حوزه محیط‌زیست مشخص‌تر می‌کند.

ISO 14064-3:2019: قواعد و روش اجرای اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی اظهارنامه‌های گازهای گلخانه‌ای را مشخص می‌کند؛ 14065 الزامات سازمانیِ بدنه را معین می‌کند و 14064-3 روش انجام کار را. بسیاری از برنامه‌های کربنی، ترکیب این دو را مبنا می‌گیرند.

ISO 14066:2023: الزامات صلاحیت تیم‌ها و بازبینان مستقل را تعیین می‌کند و صراحتاً قابل استفاده در کنار ISO 14065 است. نسخه 2023 عنوان خود را نیز به «اطلاعات محیط‌زیستی» تعمیم داده تا هم‌راستا با 14065 باشد.

اسناد الزامی IAF: برای هم‌گرایی نهادهای اعتباردهی کشورها، IAF MD 6 شیوه اعمال 14065 در ارزیابی بدنه‌ها را تبیین کرده است؛ از جمله ارجاع صریح به 17029 و 14064-3.

استاندارد ایزو 14065 برای چه کسانی است؟

مخاطب مستقیم 14065 سازمان‌هایی است که شغل‌شان اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی اطلاعات محیط‌زیستی است؛ نه هر شرکت صنعتی. اگر یک شرکت، گزارش کربن یا ادعای محیط‌زیستی ارائه می‌کند، خودش «گواهینامه 14065» نمی‌گیرد؛ بلکه با بدنه‌ای که مطابق 14065 اعتباردهی شده قرارداد می‌بندد تا اظهارنامه‌اش بررسی و تأیید شود.

نمونه برنامه‌ها: بازارهای داوطلبانه کربن، نظام‌های افشای انتشار، اوراق و وام‌های سبز، گزارش‌های پایداری شرکتی، و هر جا که یک «اظهارنامه محیط‌زیستی» نیاز به تأیید طرف ثالث دارد.

واژگان کلیدی استاندارد ایزو 14065 در عمل

• اعتبارسنجی (Validation): اطمینان پیشینی از منطقی‌بودن طرح‌ها/سناریوها یا روش‌های محاسبه قبل از اجرا.
• راستی‌آزمایی (Verification): تأیید پسینی اظهارنامه‌ای که تهیه و افشا شده است.
• VVB: بدنه‌ای که این خدمات را ارائه می‌دهد و می‌تواند برای یک یا چند حوزه موضوعی/برنامه اعتباردهی شود.
  این تمایزات در 17029 و راهنماهای 14064-3 بنیان مفهومی دارند.

ساختار الزامات استاندارد ایزو 14065 به زبان ساده

1. بی‌طرفی و مدیریت تضاد منافع: سازوکارهای رسمی برای شناسایی، تحلیل و کاهش تضاد منافع، از سطح هیئت‌مدیره تا تیم‌های اجرایی.
2. صلاحیت و منابع: استفاده از کارکنان و کارشناسانی که مطابق 14066 صلاحیت‌شان اثبات و نگهداری می‌شود؛ از شایستگی فنی حوزه موضوعی تا مهارت‌های ممیزی.
3. رویه‌های عملیاتی سازگار: روش‌های مدون برای برنامه‌ریزی، اجرای کار، نمونه‌برداری اطلاعات، کنترل سوابق، محرمانگی و رسیدگی به شکایت‌ها.
4. کنترل کیفیت و بازبینی مستقل: تفکیک نقش بین مجری و بازبین مستقل برای حفظ عینیت نتیجه.
5. انطباق با الزامات برنامه‌ها/قوانین: توان تفسیر و به‌کارگیری قواعد هر برنامه (مثلاً یک بازار کربن یا چارچوب افشای ملی) در کنار الزامات استاندارد.

چرخه اعتباردهی بر اساس استاندارد ایزو 14065

مسیر معمول یک بدنه برای کسب اعتباردهی به این صورت است:
الف) تعیین دامنه و حوزه‌های موضوعی که می‌خواهد در آن‌ها فعالیت کند؛ مثلاً نشرات سازمانی، پروژه‌های کاهشی، یا دسته‌های خاصی از اطلاعات محیط‌زیستی.
ب) پیاده‌سازی الزامات استاندارد ایزو 14065 در سیستم مدیریت، از سیاست بی‌طرفی تا روش‌های اجرایی و کنترل شواهد.
ج) استقرار نظام صلاحیت طبق 14066 برای سرممیزان، اعضای تیم و بازبینان مستقل.
د) درخواست به مرجع اعتباردهی که معمولاً عضو IAF است؛ این مراجع، مطابق MD 6 ارزیابی می‌کنند.
هـ) ارزیابی مرحله‌ای، مشاهده در محل و صدور گواهی اعتباردهی برای حوزه‌های مورد درخواست. اعتباردهی دوره‌ای پایش و تمدید می‌شود.

استاندارد ایزو 14065 در کنار 14064-3 و سناریوهای رایج

در گزارش‌دهی انتشار سازمانی، راستی‌آزمایی طبق 14064-3 انجام می‌شود تا معقول‌بودن مرزها، روش محاسبه، داده‌ها و اطمینان‌بخشی عددی بررسی شود؛ بدنه‌ای که این کار را انجام می‌دهد باید طبق 14065 اعتباردهی شده باشد. همین الگو در پروژه‌های کربنی برای اعتبارسنجی خط مبنا/سناریو و سپس راستی‌آزمایی نتایج تکرار می‌شود.

در کاربردهای فراتر از کربن مثل اوراق و وام‌های سبز یا ادعاهای محیط‌زیستی زنجیره تأمین، 14065 نقش همان تضمین صلاحیت و بی‌طرفی بدنه را بازی می‌کند تا اعتماد بازار و ذی‌نفعان حفظ شود.

مزایای کلیدی برای ذی‌نفعان

• برای تنظیم‌گران/برنامه‌ها: روشی یکنواخت برای ارزیابی صلاحیت بدنه‌ها در حوزه اطلاعات محیط‌زیستی. نتیجه، کاهش ناهمگونی و افزایش قابلیت اتکا.
• برای شرکت‌های گزارش‌دهنده: امکان انتخاب بدنه‌های معتبر که محصول کارشان نزد مخاطبان پذیرفته می‌شود و ریسک «رد گزارش» را کم می‌کند.
• برای سرمایه‌گذاران و بازارها: اطمینان از این‌که اظهارنامه‌ها توسط بدنه‌های بی‌طرف و توانمند بررسی شده‌اند.

چک‌لیست آماده‌سازی برای بدنه‌های متقاضی اعتباردهی

1. سیاست بی‌طرفی و فرآیند مدیریت تضاد منافع تدوین و اجرا شده باشد.
2. ماتریس صلاحیت مبتنی بر 14066 برای هر نقش و حوزه موضوعی در دسترس باشد؛ سازوکار نگهداشت شایستگی تعریف شود.
3. روش‌های اجرایی برای برنامه‌ریزی، نمونه‌برداری، جمع‌آوری شواهد، برآورد عدم‌قطعیت، کنترل سوابق و محرمانگی موجود باشد.
4. بازبینی مستقل و تفکیک نقش‌ها در پرونده‌های نمونه نشان داده شود.
5. انطباق با الزامات برنامه هدف مستندسازی شود؛ از تطبیق‌های 17029 و MD 6 کمک بگیرید.

اشتباهات پرتکرار

• آمیختن نقش‌ها و فقدان جدایی کافی بین تیم اجرا و بازبین مستقل. این موضوع بی‌طرفی را مخدوش می‌کند.
• تکیه فقط بر تجربه GHG در حالی که دامنه اظهارنامه محیط‌زیستی گسترده‌تر شده و نیاز به صلاحیت‌های موضوعی تازه است.
• نادیده‌گرفتن الزامات برنامه و اتکا صرف به متن استاندارد؛ در عمل، برنامه‌ها قواعد تکمیلی دارند. IAF

پرسش‌های متداول

۱) آیا شرکت‌ها می‌توانند «گواهینامه ISO 14065» بگیرند؟
خیر. 14065 برای بدنه‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی است، نه برای شرکت‌های تولیدی یا خدماتی. شرکت‌ها باید با یک بدنه معتبر قرارداد ببندند تا گزارش‌شان بررسی شود.

۲) تفاوت 14065 با 14064-3 چیست؟
14065 الزامات سازمانیِ بدنه را تعیین می‌کند؛ 14064-3 روش اجرای اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی اظهارنامه‌های GHG را. معمولاً هر دو هم‌زمان استفاده می‌شوند.

۳) نقش ISO/IEC 17029 چیست؟
17029 سند مادر برای اصول و الزامات کلی فعالیت‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی است؛ 14065 نسخه تخصصی‌شده برای اطلاعات محیط‌زیستی است.

۴) برای صلاحیت افراد به چه رجوع کنم؟
ISO 14066:2023 معیارهای شایستگی تیم‌ها و بازبینان را ارائه می‌دهد و مکمل 14065 است.

۵) اگر مخاطب ما برنامه خاصی مثل بازار کربن است چه؟
به‌جز الزامات 14065/17029/14066/14064-3 باید قواعد همان برنامه را نیز رعایت کنید. MD 6 چارچوب کاربردی برای اعتباردهندگان ارائه می‌کند.

جمع‌بندی استاندارد ایزو 14065

استاندارد ایزو 14065:2020 ستون فقرات اعتماد به اظهارنامه‌های محیط‌زیستی است. این استاندارد با تکیه بر 17029 و در کنار 14066 و 14064-3، هم صلاحیت بدنه‌های ارزیاب را تعریف می‌کند و هم انسجام فرآیندهای حرفه‌ای آن‌ها را طلب می‌کند. نتیجه، یک اکوسیستم تضمین مستقل است که از گزارش‌های انتشار سازمانی تا ابزارهای مالی سبز را پوشش می‌دهد و برای برنامه‌ها و بازارها، سیگنال اعتبار می‌فرستد. اگر بدنه‌ای هستید که می‌خواهید در این اکوسیستم فعالیت کنید، از بی‌طرفی آغاز کنید، صلاحیت را نظام‌مند بسازید، روش‌ها را مستند و سازگار نگه دارید و الزامات برنامه‌های هدف را دقیق پیاده کنید؛ مسیر اعتباردهی کوتاه‌تر و نتیجه پایدارتر خواهد بود.

منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر:
صفحه رسمی ISO 14065:2020، صفحه ISO/IEC 17029، استاندارد ISO 14066:2023، راهنمای ANAB و سند IAF MD 6 درباره کاربرد 14065 در اعتباردهی. ISO