ایزو 16890 استاندارد بین‌المللیِ ارزیابی و طبقهبندی فیلترهای هوای تهویه عمومی است که از سال ۲۰۱6 منتشر شد و عملاً جایگزین EN 779 شد. این استاندارد با تمرکز بر ذرات معلق PM10، PM2.5 و PM1، کارایی واقعی‌تر فیلترها را در برابر ذراتی که برای سلامت انسان اهمیت دارند گزارش می‌کند. از میانهٔ ۲۰۱۸ در اروپا به‌طور کامل جای EN 779 را گرفت و امروز مرجع غالب انتخاب فیلتر در جهان است.
برای انتخاب و پیاده‌سازی کلاس فیلتر مناسب، همین حالا فرم درخواست ایزو را تکمیل کنید یا راهنمای اخذ گواهینامه ایزو را ببینید.
چرا ایزو 16890 مهم است؟
- شاخص‌های گزارش‌شده‌ی ایزو 16890 دقیقاً با گروه‌های ذره‌ای PM که در مقررات و گزارش‌های سلامت (مثلاً WHO) استفاده می‌شوند همراستا هستند؛ بنابراین تصمیم‌گیری برای انتخاب فیلتر را برای مدیران تاسیسات، HSE و بهداشت حرفه‌ای ساده‌تر می‌کند.
- این استاندارد اثر شارژ الکترواستاتیکی را نیز در نظر می‌گیرد (با یک مرحله «دشارژ/Conditioning») تا تصویری محافظه‌کارانه‌تر و نزدیک‌تر به عملکرد واقعی بدهد.
(پیاده‌سازی انتخاب فیلتر همراه با PM انرژی‌محور را در
ISO 50001 و نگهداری پیشگیرانه HVAC ببینید.)
ساختار طبقهبندی در ایزو 16890
ایزو 16890 فیلترها را در چهار گروه قرار می‌دهد و عدد کنار هر گروه، کارایی (ePM) فیلتر را نشان می‌دهد:
- ISO ePM1: ذرات 0.3 تا 1 μm
- ISO ePM2.5: ذرات 0.3 تا 2.5 μm
- ISO ePM10: ذرات 0.3 تا 10 μm
- ISO Coarse: اگر کارایی برای PM10 هم به حد نصاب نرسد، فیلتر در گروه Coarse گزارش می‌شود.
برای فضاهای حساس و بهداشت سامانه تهویه، الزامات VDI 6022 را نیز ببینید.
آستانه‌های پذیرش و نام‌گذاری
- برای ورود به یک گروه، کارایی گزارش‌شده باید دست‌کم 50٪ همان بازهٔ ذره‌ای باشد. اگر فیلتر در PM1 یا PM2.5 به 50٪ نرسد ولی در PM10 ≥50٪ باشد، با ISO ePM10 X% نام‌گذاری می‌شود؛ و اگر PM10 هم <50٪ باشد، با ISO Coarse X% برچسب می‌خورد. عدد به پایین‌ترین مضرب 5٪ گرد می‌شود (مثلاً 68٪ ⇐ 65٪).
نمونهٔ برچسب‌گذاری:
- «ISO ePM1 70%» یعنی فیلتر حدود ۷۰٪ از PM1 را می‌گیرد.
روش آزمون به زبان ساده
- اندازه‌گیری کسری: کارایی فیلتر در ۱۲ بازهٔ اندازه ذرهٔ ۰٫۳ تا ۱۰ میکرون اندازه‌گیری می‌شود (آئروسل مرجع KCl، اندازه‌گیری بالا‌دست/پایین‌دست).
- شرطی‌سازی/دشارژ: فیلتر در معرض بخار ایزوپروپانول قرار می‌گیرد تا اثر شارژ الکترواستاتیکی حذف شود؛ سپس مجدداً آزمون انجام می‌شود تا حداقل کارایی (Minimum/Discharged) تعیین گردد.
- گزارش ePM: از داده‌های «نو» و «دشارژ‌شده» برای محاسبهٔ کارایی ePM1/ePM2.5/ePM10 استفاده و خروجی به نزدیک‌ترین ۵٪ پایین‌تر گرد می‌شود.
نکتهٔ فنی: برای ePM1 و ePM2.5 رسیدن به حداقل کاراییِ ≥۵۰٪ شرط ورود به کلاس است؛ در حالی که برای ePM10 میانگین کاراییِ ≥۵۰٪ ملاک است.
انتخاب مواد شوینده/روش‌های نظافت فیلترخانه و واحدها را در Hygiene Plan برای HVAC بررسی کنید.
تفاوت ISO 16890 با EN 779 و MERV (ASHRAE 52.2)
- جایگزینی EN 779: همپوشانی EN 779 و EN ISO 16890 در اروپا تا میانهٔ ۲۰۱۸ ادامه داشت و سپس EN 779 کنار گذاشته شد. طبقهبندی قدیمی G/M/F دیگر معیار اصلی نیست.
- در برابر MERV (ASHRAE 52.2): هر دو استاندارد برای تهویهٔ عمومی به‌کار می‌روند، اما روش ارزیابی متفاوت است (MERV: شمارش ذرات؛ ISO 16890: جرم ذرات). تبدیل مستقیم 1:1 وجود ندارد؛ اگر ناچار به مقایسه‌اید، استفاده از MERV-A (پس از دشارژ) به واقعیت نزدیک‌تر است و جداول تطبیقی صرفاً تقریبی هستند.
چگونه از ایزو 16890 برای انتخاب فیلتر استفاده کنیم؟
- تعریف هدف بهداشتی/عملیاتی: بر اساس حساسیت فضا (دفتر اداری، مدرسه، بیمارستان، صنایع غذایی، کلین‌روم Downstream)، مشخص کنید کدام بازهٔ PM برای شما حیاتی‌تر است (معمولاً PM2.5 و PM1 برای سلامت انسان بحرانی‌اند).
- انتخاب گروه فیلتر:
- اگر کنترل ذرات ریز مهم است، به‌دنبال ISO ePM1 در سطح ۶۰–۸۰٪ یا بالاتر باشید؛ برای کنترل کلی گردوغبار محیطی، ePM10 یا Coarse کفایت می‌کند (بسته به کاربری). این گزاره‌ها باید با الزامات محلی/کاربری شما تطبیق داده شود.
- چینش مرحله‌ای (Prefilter + Final): معمولاً یک پیش‌فیلتر Coarse/ePM10 به‌همراه فیلتر نهایی ePM2.5/ePM1، تعادل مناسبی بین دوز ذراتِ ورودی و طول عمر فیلتر نهایی ایجاد می‌کند. (راهنمای عمومی صنایع فیلتر؛ الزامات دقیق را با کاربری خود تطبیق دهید.) برای فضاهای Cleanroom/حساس، تعامل ISO 16890 با الزامات ISO 14644 ↔ VDI 6022 را بخوانید.
- افت فشار و انرژی: علاوه بر ePM به ΔP اولیه/نهایی و راندمان انرژی توجه کنید؛ این تصمیم‌ها روی هزینهٔ انرژی HVAC اثر مستقیم دارند (قابل پیوند با پروژه‌های ISO 50001). (پایش ΔP و انرژی در چارچوب ISO 50001 و PM HVAC)
- برچسب‌گذاری شفاف: روی بسته‌بندی یا دیتاشیت باید گروه + درصد درج شود (مثل «ISO ePM2.5 65%»). اگر Coarse است، درصد نگهداشت گردوغبار Coarse هم ذکر می‌شود.
پرسش‌های پرتکرار
ePM یعنی چه؟
حرف e مخفف efficiency و PM مخفف Particulate Matter است. «ePM1 70%» یعنی فیلتر ۷۰٪ از جرم ذرات ۰٫۳ تا ۱ میکرون را میکاهد.
آیا میتوان ePM را به MERV تبدیل کرد؟
تبدیل مستقیم وجود ندارد؛ جداول تطبیقی صرفاً تقریبی هستند و اگر مقایسه میکنید MERV-A (پس از دشارژ) را مبنا بگیرید. بهترین کار، انتخاب بر اساس نیاز PM است نه ترجمهٔ کلاسها. بهجای تبدیل خشک کلاسها، انتخاب را بر اساس نیاز PM و Hygiene Plan پیش ببرید.
آیا هنوز EN 779 معتبر است؟
خیر؛ در اروپا کنار گذاشته شده و ایزو 16890 معیار رسمی طبقهبندی فیلترهای تهویه عمومی است.
جمع‌بندی ایزو 16890
ایزو 16890 زبان مشترک و به‌روزِ انتخاب فیلتر در تهویهٔ عمومی است: گزارش بر پایهٔ PM واقعی، در نظر گرفتن اثر دشارژ، و برچسب‌گذاری ساده و قابل‌فهم. اگر پروژهٔ شما روی کیفیت هوای داخل (IAQ)، سلامت کارکنان/مراجعان یا بهره‌وری انرژی تمرکز دارد، استفاده از ایزو 16890 برای تعریف مشخصات فنی فیلتر ضروری است.
