ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی یا تکنیک HRA چیست؟
تکنیک ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی یا HRA (Human Reliability Assessment)، یک رویکرد ساختارمند است که برای شناسایی رویدادهای بالقوه شکست انسانی (HFEs) و تخمین سیستماتیک احتمال وقوع آن رویدادها استفاده می‌شود. این تکنیک برای تخمین احتمال‌ها از اطلاعات، مدل‌ها یا قضاوت متخصص استفاده می‌کند.
با ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها، اپراتورها قادرند در راستای اهداف HRA، آنچه در تأسیسات رخ می‌دهد را ارزیابی و اندازه‌گیری کنند. این شامل بررسی فرایندها، رویه‌ها و رویدادها می‌شود.
تکنیک HRA عموماً به عنوان بخشی از ارزیابی ریسک کمی بزرگتر (QRA) انجام می‌شود، اما می‌توان از آن برای بررسی حوادث و علل اصلی آن‌ها و تلاش برای جلوگیری از آن‌ها نیز استفاده کرد.
این تکنیک در صنایع مختلفی نظیر هوافضا، تخریب سلاح‌های شیمیایی، بهینه‌سازی سیستم HVAC و دفع سوخت هسته‌ای استفاده می‌شود. در طول چند دهه گذشته، تکنیک‌های HRA توسعه‌یافته و تجربه موفقی در استفاده از این تکنیک‌ها به دست آمده است.
اهداف تکنیک HRA شامل ارزیابی، اولویت‌بندی، کمی‌سازی و بهبود روابط انسانی با سیستم‌های پیچیده است. این تکنیک تجزیه و تحلیل کیفی را ارائه می‌دهد و بازخورد درباره تأثیرات خاص موقعیت‌ها که به موفقیت یا شکست اقدامات انسانی کمک می‌کند، فراهم می‌کند.
فرایند HRA با هدف شناسایی و تعریف ریسک‌های مرتبط با نیروی انسانی و اقدامات مرتبط در انتشار احتمالی مواد شیمیایی و سناریوهای حادثه آغاز می‌شود و HFEها را با جزئیات مناسب تعریف می‌کند تا در تجزیه و تحلیل کیفی و کمی ارائه حمایت نماید.
استفاده از تکنیک ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی در طراحی تاسیسات
یکی از مراحل اولیه تکنیک HRA، بررسی گزارش‌های رویدادها یا دستورالعمل‌های آموزشی مرتبط است تا با اقدامات موردانتظار آشنا شود. در این مرحله، ارزیابی‌های اولیه نیز صورت می‌گیرد که ممکن است خطاهایی را شناسایی کند و دلایل آن‌ها را مشخص کند.
همچنین، بازدید از سایت صورت می‌گیرد و به تحلیل‌گر این فرصت را می‌دهد تا تنظیمات سایت و تجهیزات را به صورت مستقیم مشاهده کند. تحلیل‌گر با مصاحبه با چندین کارگر و مربی آگاه و با تجربه، اطلاعات مورد نیاز را جمع‌آوری می‌کند و با بازدید از محل، بازبینی کلی از دلایل بازدید و اطلاعات موردنیاز را آغاز می‌کند.
فرم‌های مصاحبه قبل از بازدید توسط تحلیل‌گر ساخته می‌شود تا فرآیند مصاحبه را سازماندهی کند و در نهایت بتواند اطلاعات ورودی را به درستی مستندسازی کند. در ادامه، مراحل پیاده‌سازی تسهیلات انجام می‌شود و این مرحله باعث می‌شود تا درک بهتری از رابط‌های کارگر، مکان قرارگیری اجزا و همچنین بینش بصری در مورد استفاده از تجهیزات و ابزارهای خاص به دست آید.
اطلاعات جمع‌آوری‌شده از طریق بررسی اسناد و بازدیدهای سایت، ورودی مناسبی برای تحلیل کیفی و ارزیابی کمی احتمال رخداد HEPها (خطاهای انسانی احتمالی) فراهم می‌کند. این عملیات، با درک اینکه کدام خطاهای انسانی ممکن است رخ دهد و چگونه می‌توان از آن‌ها جلوگیری کرد، اساسی برای بهبود عملیات سایت است.
ارتباط بین HRA و HSE
تکنیک HRA شامل استفاده از روش‌های کمی و کیفی برای ارزیابی مشارکت انسان در ریسک است. روش‌های مختلفی برای این منظور وجود دارد و در برخی صنایع پرخطر، روش‌های سفارشی و متمرکز بر صنعت توسعه داده می‌شود.
به‌روز بودن با پیشرفت‌های روش‌های کمی ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی و آگاهی از قابلیت ابزارها و درک نقاط قوت و ضعف آن‌ها برای HSE بسیار مفید است. این تکنیک به منظور ارتقای دانش و تخصص HSE و ایجاد دیدگاهی در مورد “قابل قبول بودن” ابزارهای مختلف برای استفاده در ارزیابی ریسک استفاده می‌شود. این گزارش و کاری که شرح می‌دهد، توسط اداره بهداشت و ایمنی (HSE) تدوین شده است و محتویات آن، از جمله نظرات و نتیجه‌گیری‌های بیان شده، تنها متعلق به نویسندگان است و لزوماً نشان‌دهنده سیاست HSE نیست.”
اهمیت تکنیک HRA و بهبود قابلیت اطمینان انسان
تکنیک ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی به دلیل مشارکت انسان در انعطاف‌پذیری سیستم‌ها و پیامدهای نامطلوب احتمالی خطاهای انسانی بسیار حائز اهمیت است، به ویژه زمانی که انسان بخش مهمی از سیستم‌های بزرگ اجتماعی-فنی است که امروزه رواج دارد.
در راستای بهبود قابلیت اطمینان انسان، باید از حدس زدن، فرضیات یا تفسیرها خودداری کرد. استفاده از رویه‌های واضح، دقیق و بدون ابهام، موجب کاهش فضای باقیمانده برای خطاهای انسانی می‌شود و در نتیجه قابلیت اطمینان عملکرد انسانی را افزایش می‌دهد.
