استاندارد ایزو 14066:2023 الزامات «صلاحیت تیم‌های اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی اطلاعات محیط‌زیستی» و نیز «بازبین‌های مستقل» را تعیین می‌کند. دامنه آن فراتر از گازهای گلخانه‌ای است و همه انواع اطلاعات محیط‌زیستی را پوشش می‌دهد؛ این نسخه جایگزین ویرایش ۲۰۱۱ شده و با ISO 14065:2020 و ISO/IEC 17029:2019 هم‌راستا است.
- استاندارد ایزو 14066 چیست؟
- چه سازمان‌ها و نقش‌هایی ذی‌نفع‌اند؟
- الزامات صلاحیت در استاندارد ایزو 14066 به زبان ساده
- چگونه استاندارد ایزو 14066 را پیاده‌سازی کنیم؟ نقشه راه برای V/VBs
- مثال‌های کاربردی از سناریوهای رایج
- خطاهای پرتکرار در پیاده‌سازی استاندارد ایزو 14066
- سؤالات متداول
- جمع‌بندی استاندارد ایزو 14066
استاندارد ایزو 14066 چیست؟
استاندارد ایزو 14066:2023 چارچوبی رسمی برای تعریف «دانش، مهارت و تجربه» موردنیاز اعضای تیم‌های اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی فراهم می‌کند؛ از سرممیز و اعضا تا متخصصان فنی و بازبین مستقل. هدف، افزایش یکسانی کیفیت کار و اعتماد عمومی به اظهارنامه‌های محیط‌زیستی است. این استاندارد به‌صراحت می‌گوید به برنامه خاصی وابسته نیست و اگر برنامه‌ای الزامات اضافی داشته باشد، آن‌ها علاوه بر الزامات 14066 اعمال می‌شوند. همچنین در دامنه کاربرد، حتی AUP یا رویه‌های توافق‌شده را هم در کنار اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی پوشش می‌دهد.
تفاوت‌های استاندارد ایزو 14066 نسخه 2023 با 2011
ویرایش ۲۰۲۳ «نسخه دوم» است و رسماً ISO 14066:2011 را کنار گذاشته است. تغییرات کلیدی: ۱) گسترش دامنه از «گازهای گلخانه‌ای» به «اطلاعات محیط‌زیستی»، ۲) افزودن ضمائم صلاحیت تخصصی برای انواع خاصی از اظهارنامه‌های محیط‌زیستی. به بیان کاربردی، اگر قبلاً تمرکز فقط بر تیم‌های صحه‌گذاری GHG بود، اکنون ادعاها و گزارش‌های محیط‌زیستی گسترده‌تری مثل ردپای کربن و آب، گزارش چرخه‌عمر، برچسب‌گذاری زیست‌محیطی، و حتی ابزارهای مالی سبز را در بر می‌گیرد.
مطالعه پیشنهادی: استاندارد ایزو 14001 چیست؟ اخذ فوری گواهینامه ISO 14001
ارتباط استاندارد ایزو 14066 با ISO 14065 و ISO/IEC 17029
ISO/IEC 17029:2019 اصول عمومی «ارزیابی انطباق برای اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی» را برای بدنه‌ها تعیین می‌کند. ISO 14065:2020 این اصول را برای حوزه «اطلاعات محیط‌زیستی» به الزامات سازمانیِ بدنه‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی (V/VBs) تبدیل می‌کند. 14066 بر همین بستر می‌نشیند و صلاحیت افراد و تیم‌ها را مشخص می‌کند؛ حتی در متن رسمی 14066 اشاره شده که «الزامات فرایندی مدیریت صلاحیت» در بند 7.3 استاندارد 14065 آمده است. نتیجه: 17029 = قواعد مادر بدنه‌ها، 14065 = قواعد بخشی برای بدنه‌های محیط‌زیستی، 14066 = صلاحیت تیم‌ها و بازبین مستقل.
دامنه اصطلاحات کلیدی استاندارد ایزو 14066
- اطلاعات محیط‌زیستی: هر موضوع کیفی یا کمی مرتبط با شرایط یا عملکرد محیط‌زیستی؛ از صورت‌وضعیت انتشار و کاهش GHG تا ردپاها و گزارش‌های چرخه‌عمر و برچسب‌ها.
- اظهارنامه اطلاعات محیط‌زیستی: همان «claim» در 17029 که باید قابل سنجش با معیارهای مناسب باشد.
- برنامه اطلاعات محیط‌زیستی: مجموعه قوانین و رویه‌های یک طرح یا رژیم مقرراتی/داوطلبانه که ممکن است الزامات اضافه‌ای برای صلاحیت تعیین کند.
این تعاریف در متن استاندارد آمده و مرجع مفهومی هم‌راستایی با 14065 و 17029 را نشان می‌دهد.
چه سازمان‌ها و نقش‌هایی ذی‌نفع‌اند؟
- بدنه‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی: برای دریافت یا حفظ اعتباردهی مطابق 14065، باید نظام مدیریت صلاحیت مبتنی بر استاندارد ایزو 14066 داشته باشند.
- برنامه‌های مقرراتی و داوطلبانه: از بازارهای کربن و گزارش‌دهی انتشار تا اوراق و وام‌های سبز و افشاگری‌های پایداری.
- شرکت‌های گزارش‌دهنده: گرچه برای آن‌ها گواهی 14066 صادر نمی‌شود، اما به‌صورت غیرمستقیم منتفع می‌شوند چون کیفیت و یکسانی ارزیابی طرف ثالث بالاتر می‌رود.
الزامات صلاحیت در استاندارد ایزو 14066 به زبان ساده
متن استاندارد الگوی تفکیک «اصل‌ها» و سپس «الزامات مبتنی بر وظایف» را دنبال می‌کند. اجزای پرتکرار در نظام‌های صلاحیت مبتنی بر استاندارد ایزو 14066:
- صلاحیت عمومی ممیزانه
آشنایی عمیق با اصول ارزیابی انطباق، تردید حرفه‌ای، قضاوت مبتنی بر شواهد، برنامه‌ریزی و انجام کار میدانی، نمونه‌گیری، ارزیابی عدم‌قطعیت، روش‌های اطمینان‌بخشی و گزارش‌دهی. - دانش فنی موضوعی
بسته به نوع اظهارنامه، ترکیبی از دانش‌های ذیل لازم است: حسابداری انتشار GHG (ISO 14064-1/2/3)، ردپای کربن محصول (ISO 14067)، ردپای آب (ISO 14046)، ارزیابی چرخه‌عمر (ISO 14040/44)، برچسب‌گذاری و ادعاها (ISO 14020/21/24/25/26)، و حتی ابزارهای مالی سبز (سری ISO 14030). - صلاحیت بخشی/صنعتی
شناخت ریسک‌های زیست‌محیطی و روش‌های داده‌گیری در بخش‌های مختلف مانند انرژی، شیمیایی، سیمان، فلزات، حمل‌ونقل، کشاورزی، فناوری اطلاعات و… تا ارزیابی «مادیّت» و «قابلیت اتکا» بافت‌مند انجام شود. - نقش «متخصص فنی»
متخصص فنی ممکن است به تیم اضافه شود، اما نقش اعتبارسنج/راستی‌آزما را ایفا نمی‌کند و به‌طور مشخص برای شکاف‌های دانش تخصصی در یک موضوع خاص به‌کار گرفته می‌شود. - بازبین مستقل
تفکیک نقش اجرا و بازبینی برای حفظ بی‌طرفی نتایج لازم است. بازبین مستقل باید به همان اندازه از صلاحیت‌های ممیزانه و آشنایی با حوزه موضوعی برخوردار باشد تا بتواند کیفیت نتیجه را قضاوت کند.
چگونه استاندارد ایزو 14066 را پیاده‌سازی کنیم؟ نقشه راه برای V/VBs
گام ۱: تعریف دامنه خدمات و برنامه‌ها
مشخص کنید در چه نوع اظهارنامه‌هایی فعالیت می‌کنید: فهرست انتشار سازمانی، پروژه‌های کاهشی، ردپاهای محصول، گزارش‌های LCA، برچسب و ادعاهای محیط‌زیستی، ابزارهای مالی سبز، یا AUP. این تعیین دامنه، نقشه صلاحیت را هدایت می‌کند.
گام ۲: ماتریس صلاحیت بسازید
برای هر نقش (سرممیز، عضو تیم، متخصص فنی، بازبین مستقل) حداقل‌های دانش، مهارت و تجربه را بر اساس نوع اظهارنامه و بخش صنعتی تعریف کنید. به ارجاعات 14066 به استانداردهای موضوعی توجه کنید تا پوشش‌دهی کامل باشد.
گام ۳: فرآیند «مدیریت صلاحیت» طبق 14065 بند 7.3
روش جذب، ارزیابی اولیه، آموزش، احراز صلاحیت، تخصیص به مأموریت، پایش عملکرد، حفظ صلاحیت و بازاعتبارسنجی دوره‌ای را مستند کنید. این بند در 14066 به‌صورت یادداشت به‌عنوان مرجع فرایندی ذکر شده است.
گام ۴: قواعد برنامه‌ها را لایه‌گذاری کنید
اگر تحت یک برنامه کار می‌کنید، الزامات صلاحیت خاص همان برنامه را هم به ماتریس اضافه کنید. 14066 تصریح می‌کند الزامات برنامه علاوه بر الزامات استاندارد است.
گام ۵: تضمین بی‌طرفی و بازبینی مستقل
تعارض منافع را با رویه‌های شناسایی و کنترل مدیریت کنید و ساختار بازبینی مستقل را به‌طور رسمی در پرونده‌ها برقرار نگه دارید.
گام ۶: ارجاعات فنی و به‌روزرسانی دوره‌ای
با توجه به گستردگی منابع ارجاعی (14064-1/2/3، 14067، 14046، 14040/44، 14020/21/24/25/26، 14030)، برنامه آموزش و «نگهداشت صلاحیت» را مبتنی بر تغییرات این استانداردها و برنامه‌های بازار تنظیم کنید.
مثال‌های کاربردی از سناریوهای رایج
- راستی‌آزمایی انتشار سازمانی: تیم باید در روش‌شناسی 14064-1 و کنترل‌های داده‌ای سازمان مهارت داشته باشد؛ بازبین مستقل صحت قضاوت‌های تیم و کفایت شواهد را ارزیابی می‌کند.
- اعتبارسنجی پروژه کاهش انتشار: تسلط بر 14064-2 و مدیریت سناریو/خط مبنا، عدم‌قطعیت و ریسک‌های داده‌ای. حضور متخصص فنی برای فرآیندهای خاص (مثلاً احتراق یا فرآیندهای صنعتی) متداول است.
- AUP برای ادعاهای محیط‌زیستی یا ابزارهای مالی سبز: اجرای رویه‌های توافق‌شده با دامنه محدود و خروجی مبتنی بر آیتم‌های بررسی‌شده؛ صلاحیت فنی در ISO 14030 و معیارهای بازار ضروری است.
خطاهای پرتکرار در پیاده‌سازی استاندارد ایزو 14066
- یکسان فرض‌کردن GHG با کل اطلاعات محیط‌زیستی: نسخه 2023 دامنه را گسترش داده است؛ تیم‌ها باید برای انواع اظهارنامه‌های محیط‌زیستی به‌روز شوند.
- بی‌توجهی به نقش متخصص فنی و مرزبندی مسئولیت: متخصص فنی «اعتبارسنج/راستی‌آزما» نیست و نقش او باید روشن و مستند باشد.
- نبود فرآیند نظام‌مند حفظ صلاحیت: بند 7.3 در 14065 به‌عنوان مرجع فرایندی معرفی شده است؛ نبود رویه‌های جذب، آموزش و بازاعتبارسنجی، ریسک عدم‌انطباق را بالا می‌برد.
- نادیده‌گرفتن الزامات برنامه‌ها: 14066 مستقل از برنامه‌هاست، اما برنامه‌ها الزامات تکمیلی دارند که باید اعمال شوند.
سؤالات متداول
آیا شرکت‌ها می‌توانند گواهینامه ISO 14066 بگیرند؟
خیر. 14066 برای صلاحیت افراد و تیم‌های بدنه‌های اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی است. شرکت‌های گزارش‌دهنده با بدنه‌های معتبر قرارداد می‌بندند و خودشان گواهی 14066 دریافت نمی‌کنند.
رابطه استاندارد ایزو 14066 با 14065 چیست؟
14065 الزامات سازمانی بدنه‌ها را تعیین می‌کند و در بند 7.3 مدیریت صلاحیت را الزام می‌کند. 14066 معیارهای صلاحیت تیم‌ها و بازبین مستقل را مشخص می‌کند.
نسخه 2023 استاندارد ایزو 14066 چه مزیتی نسبت به 2011 دارد؟
دامنه از GHG به کل اطلاعات محیط‌زیستی تعمیم یافته و ضمائم صلاحیت تخصصی اضافه شده است؛ بنابراین پوشش استاندارد با نیازهای امروز بازار و مقررات هم‌سو شده است.
آیا استاندارد ایزو 14066 با AUP هم سازگار است؟
بله. متن استاندارد تصریح کرده که برای اعتبارسنجی، راستی‌آزمایی و AUP قابل‌استفاده است.
جمع‌بندی استاندارد ایزو 14066
استاندارد ایزو 14066:2023 حلقه مفقوده بین «قواعد سازمانی بدنه‌ها» و «روش اجرای کار» را تکمیل می‌کند و اطمینان می‌دهد افراد و تیم‌ها واقعاً برای مأموریتشان صلاحیت دارند. اگر بدنه اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی هستید:
- دامنه خدمات و برنامه‌ها را شفاف کنید.
- ماتریس صلاحیت نقش‌محور بسازید و به‌روز نگه دارید.
- فرآیند جذب، آموزش، احراز و بازاعتبارسنجی را طبق 14065 بند 7.3 مستند کنید.
- برای اظهارنامه‌های خاص، متخصص فنی اضافه کنید و مرزبندی نقش‌ها را ثبت کنید.
- به ارجاعات فنی 14066 به 14064-1/2/3، 14067، 14046، 14040/44، 14020/21/24/25/26، 14030 رجوع کنید تا پوشش صلاحیت کامل باشد.
نکته به‌روز: صفحه رسمی ISO نشان می‌دهد 14066:2023 در اوت ۲۰۲۳ منتشر و نسخه 2011 رسماً «Withdrawn» شده است؛ بنابراین در مستندات داخلی خود، ارجاعات به نسخه قبلی را اصلاح کنید.
منابع برای مطالعه بیشتر
- ISO 14066:2023 و چکیده رسمی، وضعیت انتشار، دامنه و اشاره به بند 7.3 در 14065. ISO
- پیش‌نمایش متنی 14066:2023 با توضیح تغییرات کلیدی و ارجاعات استانداردی. Iteh Standards
- ISO 14065:2020 به‌عنوان کاربرد بخشی 17029 برای بدنه‌های V/VB. ISO
- ISO/IEC 17029:2019 به‌عنوان سند بالادستی ارزیابی انطباق برای اعتبارسنجی/راستی‌آزمایی. ISO
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
