استاندارد ایزو 20022-3 با عنوان کامل: “ISO 20022-3:2013 – Financial services — Universal financial industry message scheme — Part 3: Modelling methodology” بخش سوم از مجموعه هشت‌گانهٔ ISO 20022 است که بر روش‌شناسی مدل‌سازی پیام‌های مالی تمرکز دارد.
- 📘 تعریف ساده ISO 20022-3
- 🧩 نقش ISO 20022-3 در زنجیرهٔ طراحی
- 🧱 ساختار مدل‌سازی در ISO 20022-3
- 🎯 کاربردهای اصلی ISO 20022-3
- 🧠 مثال ساده از کاربرد عملی
- 📚 زیر بخش‌های کلیدی استاندارد ISO 20022-3
- استاندارد ایزو 20022-3 برای چه سازمان هایی است؟
- 🏦 1. بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی
- 🏛 2. زیرساخت‌های پرداخت و تسویه (Payment & Clearing Infrastructures)
- 💳 3. شرکت‌های فین‌تک (FinTech) و API Providers
- 🧩 4. شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار بانکی و مالی
- 🧑💻 5. شرکت‌های مشاور و طراح سیستم‌های مالی
- ⚖ 6. نهادهای قانون‌گذار و ناظر مالی
- ✍ نتیجه‌گیری
📘 تعریف ساده ISO 20022-3
این بخش مشخص می‌کند چگونه باید مفاهیم مالی را مرحله‌به‌مرحله مدل‌سازی کرد – از شناسایی نیازهای کسب‌وکار تا ساختار فنی پیام‌ها.
یعنی «چگونه از ایدهٔ اولیه به یک پیام XML نهایی مطابق ISO 20022 برسیم».
🧩 نقش ISO 20022-3 در زنجیرهٔ طراحی
اگر ISO 20022-1 را «چه چیزی مدل‌سازی کنیم؟» و ISO 20022-2 را «چگونه مدل‌سازی کنیم؟» بدانیم،
ISO 20022-3 پاسخ می‌دهد به:
“با چه گام‌هایی، از مفاهیم اولیه به مدل نهایی برسیم؟”
🧱 ساختار مدل‌سازی در ISO 20022-3
این استاندارد ۳ مرحله اصلی مدل‌سازی را تعریف می‌کند:
| مرحله | سطح مدل | هدف |
|---|---|---|
| 1. Conceptual Level | مدل مفهومی | تعریف نقش‌ها، تعامل‌ها، فرایندها و جریان کلی اطلاعات در حوزه کسب‌وکار |
| 2. Logical Level | مدل منطقی | تعریف ساختار داده‌ها، اجزای پیام (مانند Account, Party, Amount) بدون توجه به نحوه پیاده‌سازی |
| 3. Physical Level | مدل فیزیکی | تعیین نحوه نمایش پیام در قالب‌های خاص مانند XML یا ASN.1 (بر پایه قواعد XSD) |
🎯 کاربردهای اصلی ISO 20022-3
| کاربرد | توضیح |
|---|---|
| ✅ راهنمای طراحی پیام جدید | اگر بانک یا شرکت شما نیاز به پیام سفارشی دارد (مثلاً “درخواست استعلام وضعیت چک”)، این استاندارد مسیر طراحی را مرحله‌به‌مرحله آموزش می‌دهد. |
| ✅ مدیریت چرخهٔ عمر پیام | از شناسایی نیاز تا ثبت نهایی در مخزن ISO 20022 – با نقش‌های مشخص مثل Submitter, Registration Authority. |
| ✅ تسهیل هماهنگی بین کسب‌وکار و توسعه‌دهنده | چون مدل‌ها از مفهومی به فنی حرکت می‌کنند، تیم‌های مختلف زبان مشترک پیدا می‌کنند. |
| ✅ انطباق با متامدل (ISO 20022-1) و UML Profile (ISO 20022-2) | این روش‌شناسی طوری طراحی شده که با استانداردهای قبلی کاملاً هماهنگ باشد. |
🧠 مثال ساده از کاربرد عملی
فرض کنیم یک بانک قصد دارد پیام جدیدی برای «درخواست مسدودی حساب» طراحی کند:
- در سطح مفهومی:
تعریف نقش‌ها (مشتری، بانک، ناظر)، فرایند (درخواست، بررسی، تأیید)، و تبادل اطلاعات. - در سطح منطقی:
تعیین اجزای داده مثل Account, BlockReason, RequestDate، و روابط آن‌ها. - در سطح فیزیکی:
تعریف XML Message با استفاده از XSD طبق دستورالعمل ISO 20022.
📚 زیر بخش‌های کلیدی استاندارد ISO 20022-3
| شماره | عنوان بخش | شرح |
|---|---|---|
| 1 | Scope | دامنه پوشش استاندارد (مدل‌سازی گام‌به‌گام) |
| 2 | Normative References | ارجاع به ISO 20022-1 و 2 |
| 3 | Terms and Definitions | تعریف مفاهیم کلیدی مانند Business Role، Message Instance |
| 4 | Modelling Process | مراحل مدل‌سازی مفهومی، منطقی، فیزیکی |
| 5 | Artefacts and Deliverables | محصولات نهایی هر مرحله (مثل MessageDefinition، XML Schema) |
| Annex A | Sample Methodology Use | مثال عملی از مدل‌سازی یک پیام واقعی از ابتدا تا خروجی نهایی |
| Annex B | Tooling Support Guidelines | راهنمای استفاده از ابزارهای مدل‌سازی (Enterprise Architect و …) |
استاندارد ایزو 20022-3 برای چه سازمان هایی است؟
استاندارد ISO 20022-3:2013 با تمرکز بر روش‌شناسی مدل‌سازی پیام‌های مالی برای سازمان‌هایی طراحی شده که به نحوی در طراحی، توسعه، ارتقاء یا تطبیق پیام‌های مالی ساخت‌یافته نقش دارند. این سازمان‌ها معمولاً در حوزه‌های بانکداری، پرداخت، بازار سرمایه، فین‌تک، و تنظیم مقررات مالی فعال‌اند.
در ادامه، مهم‌ترین گروه‌های سازمانی که از این استاندارد بهره‌مند می‌شوند را بررسی می‌کنیم:
🏦 1. بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی
- مانند بانک‌های مرکزی، بانک‌های تجاری و بانک‌های سرمایه‌گذاری
- برای طراحی، سفارشی‌سازی یا تحلیل پیام‌های مالی مطابق با استاندارد ISO 20022
- مثال: طراحی پیام‌های مرتبط با حواله، اعتبار اسنادی، وضعیت حساب، مسدودی وجه، یا دستور پرداخت
نمونه‌ها:
- بانک مرکزی اروپا (ECB)
- بانک فدرال رزرو آمریکا (Fed)
- بانک مرکزی ایران (بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران)
🏛 2. زیرساخت‌های پرداخت و تسویه (Payment & Clearing Infrastructures)
- اپراتورهایی که سامانه‌هایی مثل RTGS، ACH یا Real-Time Payments را مدیریت می‌کنند
- نیاز به طراحی مدل پیام و هماهنگ‌سازی فرمت پیام با همه بانک‌های عضو
نمونه‌ها:
- سامانه ساتنا و پایا (در ایران)
- TARGET2 (اروپا)
- FedNow (آمریکا)
- SWIFT gpi و CBPR+
💳 3. شرکت‌های فین‌تک (FinTech) و API Providers
- برای توسعه APIهای مالی بر پایه‌ی پیام‌های استاندارد (مثلاً در Open Banking یا BNPL)
- نیاز به مدل‌سازی دقیق داده و سازگاری با بانک‌ها
کاربرد:
- طراحی پیام‌هایی مانند درخواست وام، تایید اعتبار، دریافت گزارش وضعیت حساب و…
🧩 4. شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار بانکی و مالی
- برای توسعه سیستم‌های Core Banking، سیستم‌های پیام‌رسانی بین‌بانکی، یا ابزارهای مدیریت پرداخت
- استاندارد ISO 20022-3 به تیم‌های طراحی آن‌ها کمک می‌کند که مدل‌های داده را با رویکردی یکپارچه توسعه دهند
مثال‌ها:
- Oracle Financial Services
- Temenos
- Infosys Finacle
- شرکت خدمات انفورماتیک (ایران)
🧑💻 5. شرکت‌های مشاور و طراح سیستم‌های مالی
- برای طراحی، تحلیل شکاف، و ارائه‌ی راهکار مهاجرت از پیام‌های قدیمی (مثلاً SWIFT MT) به ISO 20022
- از این استاندارد به‌عنوان راهنمای گام‌به‌گام طراحی مدل استفاده می‌کنند
⚖ 6. نهادهای قانون‌گذار و ناظر مالی
- مانند بانک‌های مرکزی، کمیسیون‌های بورس و اوراق بهادار
- برای بررسی و ارزیابی مدل پیام‌های پیشنهادی بانک‌ها و فین‌تک‌ها
- مشارکت در فرآیند تأیید و ثبت پیام در مخزن رسمی ISO 20022
✍ نتیجه‌گیری
استاندارد ISO 20022-3 برای چه کسانی مهم است؟
- طراحان پیام‌های مالی
- تحلیلگران کسب‌وکار مالی
- توسعه‌دهندگان سیستم‌های پرداخت و بورس
- بانک‌هایی که قصد دارند پیام جدید به ISO 20022 پیشنهاد دهند یا خودشان توسعه دهند
📌 اگر قصد دارید از صفر تا صد طراحی یک پیام مالی را انجام دهید، ISO 20022-3 همان نقشه راه گام‌به‌گام شماست.
