در استاندارد ایزو 20200 یا ISO 20200 روش آزمایشگاهی کاملاً تکرارپذیری ارائه می‌شود تا مشخص شود یک پلاستیک در شرایط کمپوست صنعتی چقدر به‌صورت فیزیکی از هم می‌پاشد (disintegration). این آزمون میزان «قطعه‌قطعه شدن» ماده را می‌سنجد، نه خود فرایند تجزیه زیستی (biodegradation)؛ بنابراین برای ادعای «قابل‌کمپوست‌شدن» باید همراه با آزمون‌های زیست‌تخریب‌پذیری (مثلاً ISO 14855) و ارزیابی سمیت به کار رود. ویرایش سوم ۲۰۲۳، نسخهٔ ۲۰۱۵ را با افزودن مد آزمون دوفازی و به‌روزرسانی ابعاد نمونه جایگزین کرده است.
دامنه و هدف استاندارد ایزو 20200
- دامنه: اندازه‌گیری درصد قطعات پلاستیکی که پس از ۸۴ روز قرار گرفتن در بستر کمپوست آزمایشگاهی (۵۸ ± ۲ °C یا پروفایل دو‌مرحله‌ای ۵۸ → ۴۵ °C) از الک ۲ میلی‌متری عبور می‌کنند.
- هدف: فراهم‌کردن روشی ساده و کم‌هزینه برای غربالگری پلاستیک‌های بالقوه کمپوست‌پذیر پیش از انجام آزمون‌های کامل استانداردهای بسته‌بندی (مثل EN 13432 یا ASTM D6400).
ساختار بندهای اصلی (نسخه ۲۰۲۳)
| شماره | عنوان | نکته کلیدی |
|---|---|---|
| 1 | Scope | محدودیت به سنجش واپاشی، نه زیست‌تخریب‌پذیری |
| 2 | Normative references | ISO 3310-1 (الک)، ISO 18606 و… |
| 3 | Terms & definitions | به‌روزرسانی واژگان، حذف “heavy metal” |
| 4 | Principle | شبیه‌سازی کمپوست هوازی کنترل‌شده |
| 5 | Synthetic solid waste | مخلوط کاه، کف‌اره چوب، غذای خرگوش، قهوه، اوره و کمپوست بالغ |
| 6 | Composting reactor | جعبه پلاستیکی 10 – 20 لیتری با تهویه |
| 7 | Procedure | آماده‌سازی ماده، آغاز، انکوباسیون، غربالگری |
| 8–9 | Monitoring & diagnostics | دما، رطوبت، بو، ظاهر، مواد آلی فرار |
| 10–12 | Termination, Calculation, Expression | درصد واپاشی = جرم باقی‌مانده/اولیه |
| 13–14 | Validity, Test report | تغییرپذیری مجاز نتایج ≤ 20 % |
نکات اجرایی روش آزمون در استاندارد ایزو 20200
ترکیب زباله مصنوعی
باید طبق جدول ۱ استاندارد از تکه‌های چوب (۵۰ %)، سبوس گندم یا غذای خرگوش (۲۰ %)، قهوه آسیاب‌شده (۱۰ %)، اوره (۱,2 %) و کمپوست نتاجی (۱۹ %) تشکیل شود تا نسبت C/N در بازه 20:1–40:1 بماند.
دو مُــد انکوباسیون
| مُــد | پروفایل دما | زمان کل | کاربرد |
|---|---|---|---|
| Type 1 | 58 °C ثابت | 84 روز | مقایسه با نتایج قدیمی |
| Type 2 | 58 °C (۵۶ روز) → 45 °C (۲۸ روز) | 84 روز | شبیه‌سازی کاهش گرما مانند ISO 16929 |
معیار موفقیت متداول
در اغلب طرح‌های گواهی (مثلاً ASTM D6400 یا EN 13432) ماده باید ≥ 90 % واپاشی در ≤ ۹۰ روز نشان دهد؛ استاندارد ایزو 20200 همین دادهٔ واپاشی را تولید می‌کند اما خودِ استاندارد آستانه‌گذاری نمی‌کند.
تفاوت‌های نسخه ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۱۵
- مد Type 2 افزوده شد تا پروفایل دمایی کاهشی را مدل کند.
- ابعاد نمونه برای پلیمرهای ضخیم (>5 mm) و نازک (<5 mm) بازتعریف شد تا نتایج یکنواخت‌تر شود.
- واژگان و ضرایب آماری (مثلاً واریانس مجاز ۲۰ ٪) بازنگری شد.
ارتباط با سایر استانداردها
- ISO 16929: روش نیمه‌صنعتی واپاشی در راکتور 50 L؛ ISO 20200 ساده‌تر و آزمایشگاهی است.
- EN 13432 / EN 14995: برای اخذ لوگوی «قابل‌کمپوست در صنعت»، علاوه بر واپاشی، زیست‌تخریب‌پذیری، سمیت خاک و فلزات سنگین نیز الزامی است؛ ISO 20200 صرفاً یکی از چهار معیار را پوشش می‌دهد.
- ISO 14855-1/-2: سنجش زیست‌تخریب‌پذیری هوازی با اندازه‌گیری CO₂؛ مکمل ISO 20200 برای ارزیابی کامل کمپوست‌پذیری.
کاربردهای صنعتی
- توسعه فیلم‌ها و بایوپلاستیک‌های بسته‌بندی پیش از واردشدن به آزمون‌های پرهزینه مقیاس بزرگ.
- کنترل کیفیت خط تولید بایوپلاستیک؛ اصلاح فرمولاسیون در مراحل تحقیق‌و‌توسعه.
- مستند برای اظهارنامه زیست‌تخریب‌پذیری در مقررات ایالات متحده و اتحادیه اروپا (به همراه آزمون‌های تکمیلی).
سوالات خود را در ارتباط با استاندارد ایزو 20200 از ما بپرسید. کارشناسان مرکز مشاوره ایران گواه در سریعترین زمان ممکن به آن پاسخ خواهند داد.
جمع‌بندی اجرایی استاندارد ایزو 20200
اگر در حال طراحی یا ارزیابی پلاستیکی هستید که باید در کمپوست صنعتی از بین برود، استاندارد ایزو 20200 یا ISO 20200:2023 نخستین گام مقرون‌به‌صرفه و کم‌ریسک برای سنجش واپاشی است. رعایت دقیق ترکیب زباله مصنوعی، کنترل دما/رطوبت و گزارش‌گری کامل (Clause 14) ضامن داده‌های قابل استناد در سیستم‌های صدور گواهی و مقایسه بین‌المللی خواهد بود. با سپاس از شما که این مقاله را مطالعه کردید، جهت مشاوره برای اخذ گواهینامه های ایزو می توانید با مرکز مشاوره ایران گواه در تماس باشید.
