در بسیاری از سازمان‌ها، بخش بزرگی از کارهای پرریسک را پیمانکاران انجام می‌دهند و بخش قابل‌توجهی از مواد و تجهیزات از زنجیره تأمین وارد می‌شود. اگر این دو حوزه به‌درستی مدیریت نشوند، ریسک‌های واقعی بیرون از کنترل شما شکل می‌گیرد؛ از حوادث کارگاهی تا مواد ناسازگار و تجهیزات بدون حفاظت. ISO 45001 به‌صورت صریح در بندهای ۸.۱، ۸.۱.۳ و ۸.۱.۴ سازمان را متعهد می‌کند که هنگام برون‌سپاری، پیمانکاری و خرید، الزامات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OH&S) را همان‌طور که برای فعالیت‌های داخلی اعمال می‌کند، برای طرف‌های بیرونی نیز برقرار کند. این مقاله یک نقشه‌ی اجرایی ارائه می‌دهد تا سیستم مدیریت HSE شما نه‌فقط «گواهی‌پذیر»، بلکه واقعاً کارآمد باشد.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
- تعاریف کلیدی (برای یک زبان مشترک)
- چرخه عمر مدیریت پیمانکاران (از انتخاب تا بستن پروژه)
- پیش‌صلاحیت HSE پیمانکار: مدل امتیازدهی پیشنهادی
- بندهای قراردادی HSE (نمونه متن‌های کلیدی)
- ادغام HSE در فرآیند خرید/تأمین (Procurement)
- ارزیابی ریسک مشترک: پیش از شروع هر کار
- کنترل‌های حین کار: نظارت که «واقعاً» اثر دارد
- مدیریت زیرپیمانکاران
- مدیریت تأمین‌کنندگان مواد و تجهیزات
- شاخص‌ها و KPIهای پیشنهادی (Leading/Lagging)
- مستندسازی و شواهد مورد انتظار ممیز
- RACI پیشنهادی (نقش‌ها و مسئولیت‌ها)
- خطاهای رایج و راه‌حل‌های سریع
- برنامه اجرایی ۳۰/۶۰/۹۰ روزه
- پیوند با سایر بندها و استانداردها
- فرم‌ها و چک‌لیست‌های آماده (خلاصه محتوایی برای پیاده‌سازی)
- جمع‌بندی اجرایی مدیریت پیمانکاران و تأمین‌کنندگان در ISO 45001
تعاریف کلیدی (برای یک زبان مشترک)
- پیمانکار (Contractor): هر شخص/شرکت که فعالیتی را در محدوده‌ی سایت شما انجام می‌دهد (عملیاتی، تعمیرات، خدمات).
- زیرپیمانکار: پیمانکاری که توسط پیمانکار اصلی به کار گرفته می‌شود.
- تأمین‌کننده (Supplier/Vendor): طرفی که کالا/مواد/تجهیزات ارائه می‌دهد (ممکن است خدمات پس از فروش نیز داشته باشد).
- برون‌سپاری (Outsourcing): واگذاری اجرای یک فرایند به طرف بیرونی، اما مسئولیت نهایی OH&S همچنان با سازمان شماست.
- Workfront: محدوده‌ی فیزیکی/فرایندی انجام کار پیمانکار.
- SIMOPS: اجرای هم‌زمان چند کار پرخطر (مثلاً برش داغ کنار گاززدایی).
چرخه عمر مدیریت پیمانکاران (از انتخاب تا بستن پروژه)
۱) پیش‌صلاحیت (Pre-Qualification): ارزیابی توان HSE قبل از ورود به مناقصه/قرارداد.
۲) انتخاب و عقد قرارداد: گنجاندن بندهای روشن HSE در RFP/قرارداد.
۳) توجیه اولیه (Induction) و کنترل پیش از شروع: آموزش قوانین سایت، بررسی JSA/TRA، صدور PTW و LOTO.
۴) نظارت حین کار و مدیریت تغییر (MOC): ممیزی‌های میدانی، مدیریت SIMOPS، رسیدگی به انحراف‌ها و تغییرات.
۵) گزارش‌دهی، حوادث و CAPA: اعلام شبه‌حادثه/حادثه، تحلیل ریشه‌ای و اقدام اصلاحی.
۶) ارزیابی عملکرد و بستن پروژه: امتیازدهی نهایی، درس‌آموخته‌ها و تصمیم درباره تداوم همکاری.
پیش‌صلاحیت HSE پیمانکار: مدل امتیازدهی پیشنهادی
یک فرم امتیازدهی بسازید تا تصمیم‌گیری شفاف و قابل دفاع شود. نمونه معیارها و اوزان:
| معیار | شرح | وزن |
|---|---|---|
| سیستم مدیریت HSE | وجود سیاست، روش‌ها (PTW/LOTO/فضای بسته)، ساختار HSE | ۲۰٪ |
| عملکرد گذشته | آمار حوادث ۳ سال، نرخ‌های LTIFR/TRIR، نمونه CAPA | ۱۵٪ |
| شایستگی نفرات | گواهی‌ها (ارتفاع/برق/لیفتراک)، سوابق آموزش، ماتریس شایستگی | ۱۵٪ |
| تجهیزات ایمن | حفاظ‌ها، بازرسی‌ها، گواهی ابزار، کالیبراسیون | ۱۰٪ |
| روش‌های ارزیابی ریسک | JSA/TRA نمونه، کیفیت کنترل‌ها (سلسله‌مراتب) | ۱۵٪ |
| واکنش اضطراری | طرح EPR، آموزش کمک‌های اولیه/آتش، تمرینات | ۱۰٪ |
| مدیریت زیرپیمانکار | سازوکار کنترل زیرپیمانکاران، قراردادها، Induction | ۱۰٪ |
| سوابق حقوقی/بیمه | بیمه مسئولیت/درمان، احکام/اخطارهای قبلی | ۵٪ |
حداقل امتیاز قبولی مثلاً ۷۰ از ۱۰۰ تعیین شود. پیمانکارانی با امتیاز ۷۰–۸۰ وارد «لیست مراقبت ویژه» و >۸۰ «مجاز استاندارد» شوند.
مدارک لازم: سیاست HSE، ساختار سازمانی HSE، آموزش‌های نقش‌های بحرانی، نمونه JSA/TRA/ PTW، سوابق حوادث و CAPA، بیمه‌ها، لیست تجهیزات و بازرسی‌ها.
بندهای قراردادی HSE (نمونه متن‌های کلیدی)
- پذیرش الزامات HSE سازمان: «پیمانکار ملزم است تمامی روش‌ها، فرم‌ها و الزامات HSE کارفرما را رعایت کند.»
- حق توقف کار (Stop Work): «هر فرد مجاز است در شرایط ناایمن، کار را متوقف نماید؛ بدون تبعات تنبیهی.»
- الزام PTW/LOTO/JSA: «کارهای داغ/ارتفاع/فضای بسته/برق منوط به PTW معتبر و JSA تأییدشده است.»
- گزارش‌دهی حوادث و شبه‌حادثه: «ظرف ۲۴ ساعت اعلام و ظرف ۷۲ ساعت RCA و CAPA ارائه شود.»
- مدیریت تغییر (MOC): «هر تغییر در روش/تجهیز/نفرات باید قبل از اجرا ارزیابی و تصویب شود.»
- مدیریت زیرپیمانکار: «پیمانکار اصلی مسئول HSE زیرپیمانکار است؛ کارفرما حق ممیزی مستقیم دارد.»
- جرایم/مشوق‌ها: «برای تخطی‌های جدی (بدون PPE، PTW جعلی…) جریمه/تعلیق/فسخ؛ برای عملکرد برتر، پاداش قراردادی.»
- الزامات اقلیمی/محیطی: «پایش WBGT/AQI، معیار توقف کار و اقدامات گرما/ریزگرد مطابق روش‌های کارفرما.»
ادغام HSE در فرآیند خرید/تأمین (Procurement)
در RFP/PO بنویسید:
- الزامات ایمنی تجهیزات: حفاظ‌ها، کلید قطع اضطراری، استاندارد برق، برچسب‌گذاری، دفترچه.
- SDS برای کلیه‌ی مواد؛ الزامات برچسب‌گذاری GHS و سازگاری انبارش.
- FAT/SAT و چک‌لیست پذیرش HSE برای تجهیزات/ماشین‌آلات: تست حفاظ/Interlock/آلارم، راهنمای کار ایمن.
- الزامات حمل‌ونقل/بارگیری/تخلیه ایمن (رامپ، قلاب، تسمه، آموزش رانندگان).
- «حق رد» در صورت عدم انطباق HSE؛ تعهد به اعلام تغییرات (مواد، قطعات، نرم‌افزار).
پذیرش HSE در ورودی:
- کنترل مدارک (SDS، گواهی‌ها)، تطابق برچسب‌ها، آزمون عملکرد ایمنی، نشانه‌گذاری/کدگذاری، قفسه‌بندی سازگار.
ارزیابی ریسک مشترک: پیش از شروع هر کار
جلسه پیش‌کار (Pre-Job Brief): تیم پیمانکار + سرپرست کارفرما + HSE. خروجی: TRA/JSA و فهرست کنترل‌ها.
الگوی JSA/TRA (خلاصه):
- شرح کار/محل/تیم | مجوزهای لازم (PTW/برق/داغ/فضای بسته) | تجهیزات/ابزار
- گام‌های کار | خطرات هر گام | پیامد | احتمال | امتیاز | کنترل‌های فعلی/پیشنهادی (حذف/جایگزینی/مهندسی/اداری/PPE) | مسئول | موعد
- SIMOPS: کارهای هم‌زمان و تضادها | معیار توقف کار | نیاز به MOC
- نتیجه: اجازه اجرا / اجرا پس از اقدامات / ممنوع
نکته: خروجی JSA باید به PTW پیوست و در محل کار در دسترس باشد. برای کارهای فصلی (مثلاً گرما/ریزگرد)، کنترل‌های موضوعی (سایه‌بان، آب/الکترولیت، پایش WBGT/AQI، توقف کار) صریح نوشته شود.
کنترل‌های حین کار: نظارت که «واقعاً» اثر دارد
- بازدیدهای HSE (Daily/Weekly): چک PTW/LOTO/JSA، PPE، Housekeeping، انسداد مسیرها، علائم.
- ممیزی رفتاری (BBS): مشاهده رفتارهای ایمن/ناایمن، بازخورد فوری و مثبت.
- لاگ انحراف‌ها و CAPA: هر انحراف با مالک/موعد/SLA ثبت و پیگیری شود.
- مدیریت SIMOPS: هماهنگ‌کننده عملیات تعیین، تضادها (آتش نزدیک گاززدایی) رفع.
- گزارش Near Miss: تشویق گزارش‌های باکیفیت؛ مجازات نکردن گزارش‌دهنده.
- ارتباطات کوتاه (Toolbox Talk): ۵–۱۰ دقیقه قبل از شروع شیفت؛ مرور درس‌آموخته‌ها/تغییرات.
مدیریت زیرپیمانکاران
- پیش‌صلاحیت و Induction برای زیرپیمانکاران نیز مانند پیمانکار اصلی اجباری است.
- پیمانکار اصلی باید JSA/TRA و مدارک HSE زیرپیمانکار را ارائه و کنترل کند.
- کارفرما می‌تواند مستقیم ممیزی کند و در صورت خطر جدی، Stop Work اعمال نماید.
مدیریت تأمین‌کنندگان مواد و تجهیزات
- مواد شیمیایی: ورود فقط با SDS معتبر؛ برچسب‌گذاری، انبارش سازگار، تهویه؛ کیت نشت/ریزش در نزدیکی.
- تجهیزات: پذیرش پس از چک حفاظ‌ها/Interlock/دستورالعمل‌ها؛ آموزش کاربر نهایی؛ قطعات یدکی امن.
- اعلان تغییر (Change Notification): تأمین‌کننده ملزم است تغییر در مواد/قطعات/نرم‌افزار را اعلام کند؛ در صورت تأثیر بر ایمنی، MOC اجرا شود.
- ساختگی/کیفیت پایین: کنترل اصالت قطعات بحرانی؛ بند قراردادی برای مسئولیت تأمین‌کننده.
شاخص‌ها و KPIهای پیشنهادی (Leading/Lagging)
پیمانکاران – Leading:
- % پوشش Induction پیش از ورود
- % کارهای پرخطر با JSA/TRA و PTW معتبر
- نرخ بازدید HSE/ماه و % بستن اقدامات در SLA
- نرخ گزارش Near Miss پیمانکاران (به‌ازای ۱۰۰ نفر–ماه)
پیمانکاران – Lagging:
- LTIFR/TRIR پیمانکار (نرمال‌شده)
- تعداد تخلفات جدی (بدون PPE/بدون PTW)
- حوادث ناشی از SIMOPS/MOC ناقص
تأمین‌کنندگان:
- % محموله‌های SDS/برچسب کامل
- % مردودی پذیرش HSE (تجهیز/مواد)
- زمان اصلاح عدم‌انطباق‌های HSE (Days to Close)
- تعداد اعلان تغییر دریافت‌شده و مدیریت‌شده
مستندسازی و شواهد مورد انتظار ممیز
- فرم‌های Pre-Qualification و نتایج امتیازدهی
- بندهای HSE در قرارداد + صورتجلسات Kickoff
- سوابق Induction، لیست افراد مجاز، گواهی‌های نقش‌های بحرانی
- PTW/LOTO/JSA نمونه + ممیزی‌های میدانی
- گزارش‌های Near Miss/Incident + RCA/CAPA
- لاگ SIMOPS، MOC مرتبط، و درس‌آموخته‌ها
- چک‌لیست پذیرش HSE برای مواد/تجهیزات + اسناد SDS/FAT/SAT
- داشبورد KPI و گزارش بازنگری مدیریت
RACI پیشنهادی (نقش‌ها و مسئولیت‌ها)
| فعالیت | مدیر پروژه | HSE | سرپرست واحد | پیمانکار اصلی | تدارکات/کیفیت | مدیریت ارشد |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pre-Qualification | A | R | C | C | R | I |
| بندهای HSE در قرارداد | A | C | C | C | R | I |
| Induction و کنترل پیش‌ازشروع | C | R | R | R | I | I |
| PTW/LOTO/JSA | C | R | R | R | I | I |
| نظارت حین کار/BBS | C | R | R | R | I | I |
| SIMOPS و MOC | A | R | R | R | I | I |
| حوادث/RCA/CAPA | A | R | R | R | I | I |
| ارزیابی عملکرد و بستن | A | R | C | R | C | I |
A=Answerable/تصمیم‌گیر نهایی، R=Responsible/اجرا، C=Consulted/مشورت، I=Informed/اطلاع.
خطاهای رایج و راه‌حل‌های سریع
- پیش‌صلاحیت صوری یا صرفاً قیمت‌محور:
- راه‌حل: وزن‌دهی رسمی به معیارهای HSE و تعیین حداقل امتیاز.
- PTW/LOTO کاغذی بدون کنترل میدانی:
- راه‌حل: ممیزی تصادفی صحنه، اتصال PTW به JSA، آموزش سرپرستان.
- نادیده‌گرفتن SIMOPS:
- راه‌حل: تعیین هماهنگ‌کننده عملیات؛ جدول زمان‌بندی و تفکیک فیزیکی کارها.
- زیرپیمانکارِ بدون کنترل:
- راه‌حل: الزام به پیش‌صلاحیت و Induction زیرپیمانکار؛ حق ممیزی مستقیم کارفرما.
- خرید ارزانِ ناایمن:
- راه‌حل: معیار HSE در ارزیابی تأمین‌کننده، چک‌لیست پذیرش، FAT/SAT.
- عدم مدیریت تغییر:
- راه‌حل: الزام MOC برای هر تغییر معنی‌دار در روش/تجهیز/نفرات.
- فرهنگ سرزنش و گزارش‌نکردن:
- راه‌حل: نظام تشویق گزارش Near Miss، عدم‌تلافی، بازخورد سریع و مثبت.
برنامه اجرایی ۳۰/۶۰/۹۰ روزه
۳۰ روز اول:
- طراحی فرم Pre-Qualification و مدل امتیازدهی؛ افزودن بندهای HSE به RFP/قرارداد؛ انتشار الگوی PTW/LOTO/JSA یک‌صفحه‌ای؛ تعیین KPIها.
۶۰ روز:
- اجرای پایلوت با ۲ پیمانکار و ۲ تأمین‌کننده؛ برگزاری Induction و Toolbox نمونه؛ شروع ممیزی‌های میدانی و ثبت CAPA.
۹۰ روز:
- ارزیابی عملکرد، اصلاح فرم‌ها/بندهای قراردادی، تکمیل رجیستر تأمین‌کنندگان و امتیاز HSE؛ برگزاری نشست درس‌آموخته‌ها و برنامه ۶ماهه بهبود.
پیوند با سایر بندها و استانداردها
- بند ۴ (بافت/ذی‌نفعان): پیمانکاران و تأمین‌کنندگان از مهم‌ترین ذی‌نفعان شما هستند.
- بند ۶ (ریسک/اهداف): ریسک‌های پیمانکاران/تأمین‌کنندگان باید در ریسک‌رجیستر و اهداف سالانه منعکس شود.
- بند ۷ (شایستگی/آگاهی/مستندات): Induction، ماتریس شایستگی پیمانکار، کنترل مستندات مشترک.
- بند ۸ (عملیات): PTW/LOTO/JSA، MOC و EPR با مشارکت پیمانکار.
- بند ۹ (KPI/ممیزی/بازنگری): شاخص‌های پیمانکار/تأمین‌کننده، ممیزی ریسک‌محور، تصمیم‌های بازنگری.
- بند ۱۰ (بهبود): CAPA مشترک، تعمیم درس‌آموخته‌ها به پروژه‌های بعدی.
- ارتباط با ISO 45002/45004 و ISO 9001/14001: راهنماهای عملی (45002/45004) برای شاخص‌ها و روش‌ها؛ هم‌راستایی با کیفیت و محیط‌زیست در ارزیابی تأمین‌کننده.
مطالعه تکمیلی
- «بند ۴: بافت سازمان و ذی‌نفعان (+ ملاحظات اقلیمی)»
- «بند ۵: رهبری، خط‌مشی و مشارکت کارکنان»
- «بند ۶: شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک و اهداف (TRA/JSA)»
- «بند ۷: شایستگی، آگاهی، ارتباطات و مستندسازی»
- «بند ۸: عملیات—PTW/LOTO، MOC، پیمانکاران، اضطراری»
- «بند ۹: KPIها، ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت (همسو با 45004)»
فرم‌ها و چک‌لیست‌های آماده (خلاصه محتوایی برای پیاده‌سازی)
- فرم Pre-Qualification: اطلاعات شرکت/ساختار HSE/آمار حوادث/گواهی‌ها/روش‌ها/تجهیزات/بیمه/ارجاعات/امتیاز نهایی.
- الگوی بندهای HSE در قرارداد: پذیرش الزامات، Stop Work، PTW/LOTO/JSA، گزارش‌دهی حوادث، MOC، زیرپیمانکار، جرایم/مشوق‌ها، اقلیم/اضطراری.
- چک‌لیست Induction پیمانکار: قوانین سایت، مسیرهای اضطراری، PPE، گزارش Near Miss، تماس‌های اضطراری، نقاط ممنوعه، مدیریت مواد شیمیایی.
- چک‌لیست پذیرش HSE تأمین: SDS/برچسب/انبارش، حفاظ/Interlock/آلارم، دفترچه کار ایمن، تست عملکرد، قطعات یدکی، آموزش اولیه کاربر.
- لاگ ممیزی میدانی پیمانکار: PTW/LOTO/JSA، PPE، Housekeeping، انسداد مسیر، SIMOPS، اقدام/مالک/موعد.
- داشبورد KPI ماهانه: پوشش Induction، اعتبار PTW، نرخ Near Miss، بستن CAPA، مردودی پذیرش HSE، زمان اصلاح.
جمع‌بندی اجرایی مدیریت پیمانکاران و تأمین‌کنندگان در ISO 45001
مدیریت پیمانکاران و تأمین‌کنندگان در ISO 45001 یعنی استاندارد یکی است: کیفیت کنترل‌ها، آموزش، ارزیابی ریسک و انضباط اجرایی برای طرف‌های بیرونی باید هم‌تراز با داخل باشد. با پیش‌صلاحیت هوشمند، قراردادهای شفاف، JSA/TRA واقعی، PTW/LOTO سخت‌گیرانه، نظارت میدانی پیوسته و KPIهای روشن، ریسک‌ها را قبل از وقوع حادثه می‌بینید و مدیریت می‌کنید. نتیجه‌اش نه‌فقط قبولی در ممیزی، بلکه کاهش واقعی حوادث، افزایش تاب‌آوری زنجیره تأمین و رشد اعتماد کارکنان، مشتریان و نهادهای ناظر است.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
