ایزو/تی‌اس 21030:2023 یا ISO/TS 21030:2023 یک مشخصهٔ فنی (Technical Specification) از سازمان بین‌المللی استانداردسازی است که در اکتبر ۲۰۲۳ منتشر شد و قواعد و الزامات نهادهایی را تعیین می‌کند که ممیزی و صدور گواهی سیستم‌های مدیریت سازمان‌های آموزشی (EOMS) را انجام می‌دهند. عنوان کامل سند چنین است:
Educational organizations — Requirements for bodies providing audit and certification of educational organizations’ management systems. در صفحهٔ رسمی ISO، صراحتاً آمده که این سند «قواعد قابل‌اعمال بر ممیزی و گواهی EOMS منطبق با ISO 21001 (یا هر مجموعه الزام EOMS مشخص دیگر)» را تعریف می‌کند و «اطلاعات و اطمینان لازم را به مشتریان دربارهٔ شیوهٔ صدور گواهی تأمین‌کنندگان‌شان» می‌دهد.
- مخاطب و هدف سند ایزو/تی‌اس 21030:2023
- رابطه با ISO 21001 و نقش CASCO/TC 232
- ساختار سند در یک نگاه (آنچه از یک نهاد گواهی انتظار می‌رود)
- چند الزام کلیدی که باید بشناسید
- چرا ISO/TS 21030 برای شما (به‌عنوان مرکز آموزشی یا نهاد گواهی) اهمیت دارد؟
- چند نکتهٔ اجرایی برای سازمان‌های آموزشیِ متقاضی گواهی EOMS
- چند نکتهٔ اجرایی برای نهادهای گواهی
- جمع‌بندی: ایزو/تی‌اس 21030:2023
- منابع رسمی و اطلاعات تکمیلی
نکتهٔ مهم: این سند، یک «TS» است نه «IS»؛ یعنی به‌صورت مشخصهٔ فنی منتشر شده و نسخهٔ اول آن در 2023-10 ثبت شده است.
مخاطب و هدف سند ایزو/تی‌اس 21030:2023
مخاطب مستقیم ایزو/تی‌اس 21030:2023 نهادهایی هستند که ممیزی و گواهی EOMS را انجام می‌دهند (در متن استاندارد از آن‌ها با عنوان Certification Bodies یاد می‌شود). هدف، ارائهٔ الزامات عمومی، ساختاری، منابع انسانی، اطلاعاتی و فرایندی برای این نهادهاست تا صدور گواهی EOMS یکنواخت، شفاف و قابل‌اعتماد باشد. مقدمهٔ سند تصریح می‌کند که TS 21030 برای کمک به گواهی EOMS مطابق ISO 21001 تدوین شده و حتی می‌تواند از گواهی EOMS بر پایهٔ مجموعه‌الزامات دیگر هم پشتیبانی کند. همچنین یادآور می‌شود که این سند می‌تواند در کنار ISO/IEC 17021-1، ISO/IEC 17024 و ISO/IEC 17065 برای سایر انواع گواهی‌های حوزهٔ آموزش نیز به کار رود.
رابطه با ISO 21001 و نقش CASCO/TC 232
ایزو/تی‌اس 21030:2023 مکمل ISO 21001 است؛ یعنی اگر یک مدرسه/دانشگاه یا مرکز مهارتی می‌خواهد برای EOMS خود گواهی بگیرد، نهاد گواهی‌دهنده باید مطابق الزامات TS 21030 عمل کند تا فرآیند ممیزی آن نهاد، معتبر و هم‌تراز با قواعد ISO باشد. این سند به دست کمیتهٔ فنی ISO/TC 232 (خدمات آموزش و یادگیری) و با همکاری کمیتهٔ ارزیابی انطباق ISO (CASCO) تدوین شده است—دقیقاً همان نهادی که چارچوب‌های عام ارزیابی انطباق را در خانوادهٔ 17000 هدایت می‌کند.
ساختار سند در یک نگاه (آنچه از یک نهاد گواهی انتظار می‌رود)
پیش‌نمایش رسمی و فهرست مندرجات ایزو/تی‌اس 21030:2023 نشان می‌دهد که الزامات در ده بخش و دو پیوست اصلی ارائه شده‌اند:
- ۴) اصول (Principles) – بنیان‌های اخلاقی/حرفه‌ای برای عمل گواهی.
- ۵) الزامات عمومی – شامل مسائل حقوقی/قراردادی (5.1)، مدیریت بی‌طرفی (5.2) و مسئولیت و تأمین مالی (5.3).
- ۶) الزامات ساختاری – حاکمیت و ساختار سازمانی نهاد گواهی.
- ۷) الزامات منابع – صلاحیت کارکنان (7.1)، نقش افراد در فعالیت‌های گواهی (7.2)، به‌کارگیری ممیزان/خبرگان برون‌سازمانی (7.3)، سوابق کارکنان (7.4) و برون‌سپاری (7.5).
- ۸) الزامات اطلاعاتی – اطلاعات عمومی (8.1)، اسناد گواهی (8.2)، ارجاع به گواهی و استفاده از علائم (8.3)، محرمانگی (8.4)، تبادل اطلاعات با مشتری (8.5).
- ۹) الزامات فرایندی – قلب سند:
- فعالیت‌های پیش از گواهی (9.1): درخواست، مرور درخواست، برنامهٔ ممیزی (9.1.4)، تعیین زمان ممیزی (9.1.5)، نمونه‌برداری چندسایته (9.1.6)، گواهی چنداستانداردی (9.1.7)؛
- طرح‌ریزی ممیزی (9.2)؛ گواهی اولیه (9.3) شامل مرحلهٔ ۱ و ۲؛
- اجرای ممیزی (9.4)؛ تصمیم گواهی (9.5)؛ تداوم گواهی (9.6) (ممیزی‌های مراقبتی/تمدید)، تجدیدنظر و شکایات (9.7 و 9.8)؛ سوابق (9.9).
- ۱۰) الزامات سیستم مدیریت برای نهاد گواهی – سازوکارهای داخلی کیفیت/بهبود خود نهاد گواهی.
- پیوست A (نُرماتیو): روش تعیین زمان ممیزی؛
- پیوست B (نُرماتیو): دانش و مهارت‌های خاص برای نقش‌های گواهی در EOMS.
این ریزساختار به‌روشنی نشان می‌دهد که ایزو/تی‌اس 21030:2023 فقط به «اصول کلی» اکتفا نکرده، بلکه جزئیات عملیاتی ممیزی EOMS را هم استاندارد می‌کند؛ از برنامه‌ریزی تا تصمیم و حفظ گواهی.
چند الزام کلیدی که باید بشناسید
1) بی‌طرفی و استقلال تصمیم‌گیری
نهاد گواهی باید منافع بالقوهٔ متعارض را شناسایی و کنترل کند و ساختاری فراهم آورد که تصمیم‌های گواهی مستقل از فعالیت‌های تجاری/مشاوره‌ای باشد. این محور در فصل ۵ (مدیریت بی‌طرفی) برجسته شده است.
2) شایستگی تیم ممیزی و نقش خبرگان
بخش ۷ تأکید می‌کند که نهاد باید برای تمام نقش‌ها (سرممیز، ممیز، کارشناس فنی، تصمیم‌گیر گواهی و …) معیار شایستگی تعریف و ارزیابی کند، سوابق را نگه دارد، و در صورت استفاده از خبرهٔ برون‌سازمانی یا برون‌سپاری، کنترل‌های لازم را اعمال کند. پیوست B نیز دانش و مهارت‌های خاص مورد نیاز برای EOMS را فهرست می‌کند.
3) تعیین زمان ممیزی و چندسایته‌ها
پیوست A فرمول‌بندی و قواعد محاسبهٔ زمان ممیزی را ارائه می‌دهد، و بند 9.1.6 به نمونه‌برداری در سازمان‌های چندسایته می‌پردازد—دو موضوعی که برای مدیریت هزینه/دقت ممیزی حیاتی‌اند. راهنمای اجرایی مستقل نیز بر همین نکات تأکید دارد (مثلاً در تعیین زمان، عواملی مانند تعداد برنامه‌های آموزشی، تنوع خدمات آموزشی/غیردانشگاهی و تعداد کارکنان مؤثر لحاظ می‌شود).
4) چرخهٔ کامل گواهی: از درخواست تا مراقبت و تمدید
فصل ۹ تمام چرخه را استاندارد می‌کند: مرور درخواست و برنامهٔ ممیزی، مرحلهٔ ۱/۲ گواهی اولیه، اجرای ممیزی، صدور/رد تصمیم، ممیزی‌های مراقبتی دوره‌ای، تمدید گواهی و رسیدگی به شکایات و تجدیدنظر—به‌همراه قواعد نگهداری سوابق. این شفافیت به سازمان آموزشی کمک می‌کند آنچه ممیزی می‌بیند و انتظار دارد را از پیش بداند.
5) الزامات اطلاعاتی و استفاده از علائم
نهاد گواهی باید اطلاعات عمومی مناسب و اسناد گواهی شفاف ارائه کند و قواعد ارجاع به گواهی/استفاده از علائم را به مشتریانش ابلاغ و کنترل کند؛ همچنین محرمانگی و تبادل اطلاعات چارچوب‌مند است.
چرا ISO/TS 21030 برای شما (به‌عنوان مرکز آموزشی یا نهاد گواهی) اهمیت دارد؟
- اعتماد بازار و یکپارچگی روش‌ها: وقتی نهاد گواهی طبق TS 21030 عمل می‌کند، مشتریان (دانشجویان، کارفرمایان، نهادهای ناظر) می‌دانند که گواهی EOMS شما بر اساس قواعد پذیرفته‌شدهٔ ISO صادر شده و قابل اتکا است. خود ISO تأکید می‌کند این سند «اطمینان لازم را دربارهٔ شیوهٔ صدور گواهی تأمین‌کنندگان» فراهم می‌کند.
- هم‌ترازی با ISO 21001: TS 21030 از اساس برای پشتیبانی از گواهی EOMS منطبق با ISO 21001 نوشته شده است، بنابراین در پروژه‌های استقرار/گواهی EOMS، این دو جفت مکمل محسوب می‌شوند.
- کاهش اختلاف برداشت ممیزان: با آوردن جزئیات عملیاتی (نمونه‌برداری چندسایته، زمان ممیزی، شایستگی نقش‌ها، چرخهٔ گواهی)، TS 21030 به کاهش پراکندگی بین نهادهای گواهی کمک می‌کند. پیش‌نمایش‌ها و صفحات فروش/ملی نیز همین دامنه و ساختار را بازتاب داده‌اند.
چند نکتهٔ اجرایی برای سازمان‌های آموزشیِ متقاضی گواهی EOMS
- از نهاد گواهی بخواهید مطابق ایزو/تی‌اس 21030:2023 عمل کند. در درخواست پیشنهاد (RFP)، ارجاع صریح به ISO/TS 21030:2023 را در کنار ISO 21001 بگنجانید و شواهدی دربارهٔ بی‌طرفی، شایستگی تیم، روش تعیین زمان ممیزی و سیاست نمونه‌برداری چندسایته مطالبه کنید. متن ایزو/تی‌اس 21030:2023 این محورها را به‌طور روشن الزام کرده است.
- اگر چندسایته‌اید، داده‌های ساختاری آماده کنید. تعداد سایت‌ها/کمپوس‌ها، برنامه‌ها و خدمات آموزشی/غیردانشگاهی، و نیروی انسانی مؤثر، همگی در برنامهٔ ممیزی و زمان آن اثر دارند—موضوعی که هم در فهرست الزامات فرایندی و هم در راهنمای عملی پیاده‌سازی بازتاب یافته است.
- منتظر ممیزی مرحلهٔ ۱ و ۲ باشید. مرحلهٔ ۱ عمدتاً آمادگی و کفایت مستندات/فرآیندها را می‌سنجد و مرحلهٔ ۲ اجرای واقعی را؛ سپس وارد چرخهٔ مراقبتی می‌شوید. این توالی و الزامات مربوطه در فصل ۹ آمده است.
- شفافیت در استفاده از گواهی/نشان را رعایت کنید. نهاد گواهی باید قواعد استفاده از نشان/ارجاع به گواهی را به شما ابلاغ کند و شما نیز لازم است مطابق بند ۸ عمل کنید.
چند نکتهٔ اجرایی برای نهادهای گواهی
- سامانهٔ صلاحیت و ثبت شایستگی‌ها بسازید. طبق بند ۷ و پیوست B، معیارهای شایستگی برای هر نقش (سرممیز، کارشناس فنی، تصمیم‌گیر گواهی و…) باید تعریف، ارزیابی و ثبت شود.
- روش رسمی تعیین زمان ممیزی داشته باشید. پیوست A چارچوبی نُرماتیو برای محاسبهٔ زمان ممیزی ارائه می‌کند؛ متغیرهایی مانند برنامه‌ها/خدمات آموزشی، گسترهٔ EOMS و منابع مؤثر باید در مدل زمان‌دهی دیده شود. راهنماهای عملی نیز همین عوامل را برجسته می‌کنند.
- یک سیستم مدیریت داخلی برای خود نهاد گواهی پیاده کنید (بخش ۱۰) تا بهبود مستمر، کنترل سوابق، رسیدگی به شکایات/تجدیدنظر و دیگر الزامات تضمین شود.
جمع‌بندی: ایزو/تی‌اس 21030:2023
ISO/TS 21030:2023 سنگ بنای اعتبار و یکنواختی گواهی EOMS است: برای نهادهای گواهی، نقشهٔ عمل کامل از اصول و ساختار تا منابع انسانی و فرایند ممیزی/تصمیم/حفظ گواهی ارائه می‌کند؛ و برای سازمان‌های آموزشی، شفافیت و اطمینان می‌آورد که گواهی‌شان بر مبنای قواعد مورد توافق ISO صادر شده است. این سند مکمل طبیعی ISO 21001 است و با اتکا به همکاری ISO/TC 232 و CASCO تدوین شده تا اکوسیستم گواهی در آموزش، قابل اتکا، مقایسه‌پذیر و پاسخ‌گو باشد. اگر در حال برنامه‌ریزی برای گواهی EOMS هستید—یا خودتان نهاد گواهی هستید—قرار دادن ایزو/تی‌اس 21030:2023 در قلب روش‌های ممیزی، پیش‌نیاز اعتماد بازار است.
منابع رسمی و اطلاعات تکمیلی
- صفحهٔ رسمی ISO با چکیده و دامنهٔ ایزو/تی‌اس 21030:2023 (قواعد ممیزی/گواهی EOMS و ایجاد اطمینان برای مشتریان دربارهٔ صدور گواهی تأمین‌کنندگان). ISO
- پیش‌نمایش رسمی (ANSI) با عنوان کامل، تاریخ انتشار (۲۰۲۳-۱۰)، فهرست فصول/پیوست‌ها، و مقدمهٔ ارتباط با ISO 21001 و 17021-1/17024/17065. ANSI Webstore
- صفحهٔ ملی Standards New Zealand با خلاصهٔ دامنه و کاربرد. Standards New Zealand
- یادداشت اجرایی مستقل دربارهٔ پیاده‌سازی ایزو/تی‌اس 21030:2023 (نکات عملی مانند مدل زمان ممیزی و نمونه‌برداری چندسایته). Global Standards
