آخرین به‌روزرسانی: ۷ سپتامبر ۲۰۲۵
ISO 11737 یک «خانواده استاندارد» است که روش‌های میکروبی لازم برای پشتیبانی از استریلیزاسیون محصولات سلامت را تعریف میکند. این خانواده سه بخش دارد: بیوبِردن (Part 1)، آزمون‌های استریلیتی در تعریف/اعتبارسنجی/نگهداشت فرآیند (Part 2) و اندوتوکسین باکتریایی (BET) (Part 3). این استانداردها جایگزین استانداردهای «فرآیند استریلیزاسیون» مثل ISO 11135 (EO)، ISO 11137 (پرتودهی) و ISO 17665 (بخار) نیستند؛ بلکه «روش‌های میکروبی» را برای طراحی، اعتبارسنجی و پایش فرآیندهای استریل فراهم می‌کنند.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
ساختار خانواده ISO 11737 (آخرین نسخه‌ها)
- ISO 11737-1:2018 + Amendment 1:2021 — شمارش/شناسایی جمعیت میکروارگانیسم‌های زنده روی/در محصول، مواد و بسته‌بندی (بیوبردن). الحاقیه 2021 تأکیدها و شفاف‌سازی‌هایی برای کاربست عملی اضافه میکند.
- ISO 11737-2:2019 — معیارهای عمومی آزمون‌های استریلیتی وقتی که عامل استریل‌کننده را عمداً کاهش می‌دهید تا «مرز ایمنی» فرآیند را در تعریف، اعتبارسنجی و نگهداشت بسنجید.
- ISO 11737-3:2023 — معیارهای کلی برای آزمون BET جهت سنجش اندوتوکسین‌های باکتریایی در/روی محصول، اجزا یا مواد اولیه؛ این سند حدّ مجاز عددی تعیین نمیکند و روش‌های غیر-LAL را پوشش نمی‌دهد.
نکتهٔ به‌روز: 11737-3:2023 تازه‌ترین عضو خانواده است و با نسخه 2004 تفاوت مفهومی/ساختاری مهمی دارد.
هر بخش دقیقاً چه می‌گوید؟
Part 1 — بیوبِردن (2018 + Amd1:2021)
هدف، تعیین «جمعیت زنده» روی/در محصول و زنجیره ساخت/بسته‌بندی است تا ورودی کلیدی طراحی سیکل استریل‌سازی و پایش روند فراهم شود. سند درباره نمونه‌برداری، شمارش، شناسایی منتخب و استفاده از داده‌های بیوبِردن برای اعتبارسنجی/کنترل صحبت میکند.
نکات عملی کوتاه:
- برنامه نمونه‌برداری مبتنی بر ریسک؛
- روش‌های استخراج/شستشو با بازیافت قابل قبول؛
- کاراکتریزاسیون هدفمند (نه لزوماً شناسایی کامل) متناسب با مصرف داده.
Part 2 — آزمون‌های استریلیتی در تعریف/اعتبارسنجی/نگهداشت (2019)
وقتی فرآیند را تعریف یا بازتأیید می‌کنید، آزمون‌های استریلیتی را در «شدت کاهش‌یافته» عامل استریل‌کننده اجرا می‌کنید تا حاشیه ایمنی فرآیند را نشان دهید. این سند دامنه، روش، معیارهای پذیرش و کاربرد آزمون‌ها را برای تعریف سیکل، PQ و نگهداشت مشخص میکند—نه برای رهاسازی روتین هر بچ.
نکات عملی کوتاه:
- آزمون استریلیتی ابزار تعریف/نگهداشت است، نه ابزار روتین برای کنترل هر بچ؛
- طراحی آزمون باید نماینده «بدترین‌حالت» باشد؛
- کنار این سند، استاندارد فرآیند (مثلاً 11135/11137/17665) مرجع اصلی توسعه سیکل است.
Part 3 — آزمون اندوتوکسین باکتریایی (2023)
سند معیارهای کلی اجرای BET با روش‌های LAL (ژل‌کلات/توربیدیمتری/کروموژنیک) را شرح می‌دهد. حدّ مجاز اندوتوکسین را خودِ سند تعیین نمیکند؛ تعیین حدود معمولاً به فارماکوپه‌ها/الزامات محصول برمی‌گردد. در عین حال، 11737-3 مسیر طراحی روش، کنترل مداخله‌گرها، و تفسیر نتایج را منسجم میکند.
ارتباط با استانداردهای فرآیندی (چه چیزی را با چه چیزی جفت کنیم؟)
ISO 11737 «چگونه تست کنیم» را می‌گوید؛ اما «چگونه استریل کنیم» و «چگونه سیکل را تعریف/اعتبارسنجی کنیم» در استانداردهای فرآیندی است:
- ISO 11135 (EO)، ISO 11137 (پرتودهی: گاما/EB)، ISO 17665 (بخار).
- در عمل، 11737-1 ورودی بیوبِردن را می‌دهد، 11737-2 آزمون‌های استریلیتی را برای تعریف/نگهداشت فرآیند هدایت میکند، و 11737-3 الزامات BET را برای محصول/مواد پوشش می‌دهد. (یعنی این‌ها مکملِ هم‌اند، نه بدیل هم).
وضعیت مقرراتی (اروپا/آمریکا)
- اتحادیهٔ اروپا (MDR):
- EN ISO 11737-2:2020 به‌عنوان «استاندارد هماهنگشده» زیر MDR در OJEU منتشر شده و «فرض انطباق» می‌دهد.
- EN ISO 11737-1:2018/A1:2021 نیز با تصمیم اجرایی 2022/6 (5 ژانویه 2022) به‌عنوان الحاقیه هماهنگشده به 11737-1 درج شده است.
- ایالات متحده (FDA):
- ISO 11737-1:2018 [Including AMD1:2021] و ISO 11737-3:2023 در پایگاه Recognized Consensus Standards ثبت شده‌اند؛ بنابراین می‌توانید در اظهار انطباق به آن‌ها استناد کنید.
خروجی‌های «قابل ممیزی» که باید داشته باشید
- Program بیوبِردن: روش نمونه‌گیری/استخراج، بازیافت، کنترل آلودگی پس‌زمینه، روندهای آماری و آستانه‌های اقدام.
- تعریف/بازاعتبارسنجی فرآیند: پروتکل PQ با آزمون‌های استریلیتی کاهش‌شده (Part 2)، منطق انتخاب بدترین‌حالت، و معیارهای پذیرش.
- BET: روش معتبر، کنترل مداخله‌گرها، منحنی‌های استاندارد، و توجیه منابع حدود (استاندارد محصول/فارماکوپه).
خطاهای رایج (و راه‌حل کوتاه)
- اشتباه گرفتن ISO 11737 با استاندارد فرآیند: 11737 «روش میکروبی» است، نه «فرآیند استریل‌سازی». کنار 11135/11137/17665 استفاده کنید.
- اتکا به آزمون استریلیتی برای رهاسازی روتین: Part 2 تأکید دارد که این آزمون‌ها برای تعریف/نگهداشت هستند؛ برای رهاسازی روتین، به کنترل پارامتریک و الزامات استاندارد فرآیندی تکیه کنید.
- نادیده گرفتن Amd1:2021 در بیوبِردن: الحاقیه 2021 نکات اجرایی مهمی دارد؛ برنامه‌هایتان را با آن هم‌راستا کنید.
- اختلاط BET با «پایروژن» عمومی: 11737-3 فقط اندوتوکسین‌های باکتریایی را پوشش می‌دهد، نه همه پایروژن‌ها.
جدول مقایسه کاربردی
| بخش | دامنه | استفادهٔ اصلی | وضعیت مقرراتی منتخب |
|---|---|---|---|
| ISO 11737-1:2018 + Amd1:2021 | بیوبِردن (محصول/مواد/بسته) | ورودی طراحی سیکل، پایش روند، داده‌های اعتبارسنجی | در EU: الحاقیه A1 در OJEU ثبت شده؛ در US: Recognized by FDA. FDA Access Data |
| ISO 11737-2:2019 | آزمون‌های استریلیتی در تعریف/اعتبارسنجی/نگهداشت | سنجش «مرز ایمنی» فرآیند با شدت کاهش‌یافته عامل | در EU: EN ISO 11737-2:2020 Harmonized (MDR). EUR-Lex |
| ISO 11737-3:2023 | آزمون BET (اندوتوکسین باکتریایی) | طراحی روش، کنترل مداخله‌گرها، تفسیر نتایج | در US: Recognized by FDA؛ حد مجاز عددی را خودش تعیین نمیکند. |
نقشه‌راه اجرایی (۵ گام سریع)
- Gap Analysis بین رویه‌های فعلی با 11737-1/2/3؛ اطمینان از پوشش Amd1:2021 در برنامه بیوبِردن.
- پیوند با استاندارد فرآیندی (11135/11137/17665): مطمئن شوید آزمون‌های Part 2 دقیقاً با پروتکل‌های توسعه/اعتبارسنجی سیکل هم‌نقشه هستند.
- BET: روش و کنترل مداخله‌گرها را تثبیت کنید؛ منبع «حدود» را (مثل فارماکوپه) مستند کنید؛ Traceability منحنی‌ها/کیت‌ها را نگه دارید.
- روندها و آستانه‌ها: برای بیوبِردن و نتایج BET، آستانه‌های هشدار/اقدام و قواعد Escalation تعریف کنید.
- ردیابی رگولاتوری: اگر EU بازار هدف است، به OJEU برای 11737-1 (A1) و 11737-2 ارجاع دهید؛ اگر US است، لینک FDA Recognized Standards را در DoC/فایل فنی نگه دارید.
ارتباط ISO 11737 با ایزو 13485
ISO 13485 چارچوب QMS را می‌دهد، و خانوادهٔ ISO 11737 «روش‌های میکروبی» را که برای برآورده‌کردن الزامات QMS دربارهٔ استریل‌سازی/کنترل آلودگی لازم است. این دو دقیقاً دست‌به‌دست هم می‌دهند: 13485 می‌گوید چه باید داشته باشید؛ 11737 می‌گوید چطور علمی/آزمونی نشان بدهید که دارید.
چطور به هم وصل می‌شوند؟
- ISO 13485 در بخش‌های «محیط کار و کنترل آلودگی» و «تولید و ارائهٔ خدمت» می‌خواهد برای محصولات استریل کنترل آلودگی داشته باشید، فرآیندهای ویژه را اعتبارسنجی کنید و برای دستگاه‌های استریل الزامات خاص را برآورده کنید (مثل نگهداری سوابق پارامترهای استریل‌سازی و تأییدات).
- ISO 11737 ابزارهای آزمایشگاهی این کار را می‌دهد:
- 11737-1 (بیوبِردن) برای شمارش/شناساندن جمعیت میکروبی محصول و ترندینگ آن (ورودی طراحی سیکل و پایش روند).
- 11737-2 (آزمون‌های استریلیتی در تعریف/اعتبارسنجی/نگهداشت فرآیند) برای نشان دادن «حاشیهٔ ایمنی» فرآیند هنگام کاهش عمدی شدت عامل استریل‌کننده در PQ/نگهداشت.
- 11737-3:2023 (BET) برای آزمون اندوتوکسین‌های باکتریایی؛ خودِ سند «حد مجاز» تعیین نمیکند، اما معیارها/کنترلهای آزمون را یکدست میکند.
نگاشت سریع الزامات 13485 ↔︎ روش‌های 11737
| الزام QMS در ISO 13485 | یعنی چه؟ | ابزار ISO 11737 که کمک میکند |
|---|---|---|
| کنترل آلودگی/پاکیزگی (۶.۴ و ۶.۴.۲) | برنامه‌ریزی و مستندسازی کنترل آلودگی محصول/محیط | 11737-1 برای اندازه‌گیری/ترندینگ بیوبِردن و تعیین حدود هشدار/اقدام؛ 11737-3 اگر عدم پایروژنی مهم است. |
| الزامات ویژه برای دستگاه‌های استریل (۷.۵.۵) | نگهداری سوابق پارامترهای استریل‌سازی، اطمینان از شرایط استریل | 11737-1 (ورودی طراحی سیکل)، 11737-2 (آزمون‌های استریلیتی در تعریف/نگهداشت)؛ نتایج، شواهد «کفایت» را برای ممیزی فراهم میکند. |
| اعتبارسنجی فرآیندها (۷.۵.۶) | وقتی تأیید محصولِ نهایی کافی/ممکن نیست، باید خودِ فرآیند را اعتبارسنجی کنید | 11737-2 چارچوب آزمون‌های استریلیتیِ کاهش‌یافته را برای PQ/نگهداشت می‌دهد؛ 11737-1 برای پایهٔ بیوبِردن. |
نکتهٔ کلیدی: آزمون‌های استریلیتیِ 11737-2 برای تعریف/اعتبارسنجی/نگهداشت هستند، نه برای «رهاسازی روتین» هر بچ؛ برای رهاسازی از کنترل پارامتریک طبق استاندارد فرآیند (مثل 11135/11137/17665) استفاده می‌شود.
یک جریان عملی نمونه
- Baseline بیوبِردن را با 11737-1 تعیین و عوامل اثرگذار را ترند کنید (محصول/مواد/بسته).
- سیکل استریل‌سازی را طبق استاندارد فرآیند (مثلاً 11135/11137/17665) طراحی کنید؛ دادهٔ بیوبِردن ورودی مهم این طراحی است.
- در PQ/تعریف از آزمون‌های استریلیتیِ کاهش‌یافته طبق 11737-2 استفاده کنید تا «حاشیهٔ ایمنی» فرآیند نشان داده شود (پوشش ۷.۵.۶).
- حدود هشدار/اقدام بیوبِردن را تعیین و پایش کنید (پوشش ۶.۴/۶.۴.۲ و ۷.۵.۵). Advisera
- اگر عدم پایروژنی الزام است، BET را مطابق 11737-3 پیاده کنید و منابع تعیین «حدود» (مثلاً فارماکوپه) را در فایل فنی مستند کنید. ISO
هم‌ترازی مقرراتی (یک سطر برای اطمینان)
- در اروپا، EN ISO 11737-2:2020 و EN ISO 11737-1:2018/A1:2021 در OJEU به‌عنوان «هماهنگشده» منتشر شده‌اند و برای بندهای متناظر، «فرض انطباق» می‌دهند.
- در آمریکا، FDA استانداردهای 11737-1 [Including Amd1:2021] و 11737-3:2023 را در فهرست Recognized Consensus Standards ثبت کرده است.
پرسش‌های پرتکرار
آیا میتوانم هر بچ را با «آزمون استریلیتی» رهاسازی کنم؟
خیر؛ Part 2 ابزار تعریف/نگهداشت است، نه رهاسازی روتین. برای رهاسازی، به کنترلهای فرآیندی و معیارهای استاندارد فرآیند تکیه کنید.
11737-3 حد مجاز اندوتوکسین را تعیین میکند؟
نه؛ سند روش BET را استاندارد میکند، اما حدود را تعیین نمیکند. حدود معمولاً از فارماکوپه/الزامات محصول میآیند.
آیا این استانداردها در اروپا «هماهنگشده» هستند؟
برای 11737-2 بله (EN ISO 11737-2:2020). برای 11737-1، الحاقیه A1:2021 بهطور رسمی در OJEU منتشر شده است. وضعیت را همیشه در آخرین نسخه OJEU بررسی کنید.
جمع‌بندی ایزو 11737 (ISO 11737)
ایزو 11737 (ISO 11737) مجموعه روش‌های میکروبی است که کنار استانداردهای فرآیندی، ستون فقرات اعتبارسنجی و نگهداشت استریلیزاسیون را می‌سازد: بیوبِردن (برای فهم ورودی)، آزمون‌های استریلیتی کاهش‌یافته (برای اثبات حاشیه ایمنی فرآیند)، و BET (برای کنترل اندوتوکسین). با هم‌ترازی رویه‌ها با آخرین نسخه‌ها—به‌ویژه Amd1:2021 در Part 1 و ویرایش 2023 در Part 3—و استناد به OJEU/FDA Recognized Standards، هم کیفیت میکروبی محصول بالا می‌ماند و هم آمادگی ممیزی تقویت می‌شود.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
