برنامه بهداشت (Hygiene Plan) برای HVAC

برنامه بهداشت (Hygiene Plan) سندی اجرایی است که روش‌ها (SOP)، فرکانس نظافت/پایش و الزامات ثبت و ردیابی (Logbook) را برای حفظ کیفیت هوای داخل (IAQ) و پیشگیری از رشد میکروبی در اجزای HVAC مشخص می‌کند. نتیجه؟ کاهش ریسک بو و آلودگی، افزایش عمر تجهیزات، و عبور بی‌دردسر از ممیزی‌ها (مثل VDI 6022).

دامنه، هدف و KPIها در برنامه بهداشت

دامنه: تمام واحدهای هواساز (AHU)، فیلترها، کویل‌ها، سینی تقطیر و تله بخار، رطوبت‌زن‌ها، دریچه‌ها/کانال‌ها، سنسورها و در صورت وجود کولینگ‌تاورها.
هدف: تضمین IAQ، پیشگیری از بیوفیلم/لژیونلا، کاهش افت عملکرد.
KPIهای نمونه:

• درصد اجرای به‌موقع فعالیت‌ها ≥۹۰٪
• میانگین ΔP فیلتر در محدودهٔ مجاز سازنده
• صفر مورد «آب راکد» در سینی‌ها
• کاهش شکایات بو/گردوغبار ≥۵۰٪ طی ۶ ماه

اگر با فضاهای حساس (کلین‌روم/درمانی/دارویی) سروکار دارید، مقایسه VDI 6022 با ISO 14644 و الزامات IAQ را بخوانید.

اسناد مرجع و تعاریف

• VDI 6022 (بهداشت سیستم‌های HVAC)، ISO 16890 (طبقه‌بندی فیلتر)، ISO 45001 (ایمنی و LOTO)، ISO 14001 (پسماند)، و دستورالعمل‌های سازندگان.
• تعاریف کلیدی: ΔP (افت فشار)، ePM1/ePM2.5/ePM10، بیوفیلم، Hygiene Inspection.

برای انتخاب کلاس فیلتر و الزامات بهداشتی ببینید: ISO 16890 | VDI 6022

نقش‌ها و مسئولیت‌ها (RACI خلاصه)

مواد، تجهیزات و ایمنی

• مواد مجاز: شویندهٔ سازگار با آلومینیوم/مس، ضدعفونی‌کنندهٔ مورد تأیید HSE، فیلتر با کلاس ISO 16890 (مثلاً ISO ePM2.5 یا ePM1 برحسب کاربری).
• PPE: دستکش مقاوم، عینک، ماسک فیلتردار در نظافت کویل/کانال، و LOTO برای خاموشی ایمن.
• پسماند: فیلتر مصرف‌شده و لجن سینی‌ها طبق دستورالعمل زیست‌محیطی جمع‌آوری و دفع شود.

SOPهای گام‌به‌گام (نمونه آماده استفاده)

فیلتر هوا (Prefilter/Final)

1. خاموشی ایمن و قفل/نشانه‌گذاری (LOTO).
2. مشاهدهٔ نشتی‌های قاب/پلنیوم؛ کنترل واشر آب‌بندی.
3. قرائت و ثبت ΔP قبل از تعویض.
4. تعویض بر اساس حد نهایی ΔP سازنده یا رسیدن ΔP به ۱.۵–۲ برابر مقدار اولیه.
5. نصب فیلتر جدید با توجه به جهت جریان، تست نشتی ساده (چراغ/دود بی‌خطر).
6. ثبت ΔP پس از تعویض، شماره دسته فیلتر، تاریخ و نام تکنسین.
   معیار پذیرش: عدم نشتی، ΔP مطابق انتظار، برچسب‌گذاری کلاس فیلتر (مثلاً ISO ePM1 70%).

کویل‌ها (Cooling/Heating)

1. جداسازی الکتریکی/آبی و دسترسی امن.
2. پری‌کلین خشک (برس نرم/مکش) بدون آسیب به فین‌ها.
3. پاشش شویندهٔ سازگار، زمان تماس طبق برچسب، سپس آبکشی کامل.
4. بررسی یکپارچگی فین‌ها و صاف‌کاری ملایم در صورت نیاز.
5. ثبت وضعیت عکس‌دار در لاگ.
   معیار پذیرش: سطح تمیز، زهکشی مناسب، بدون خورندگی/باقی‌ماندهٔ شوینده.

سینی تقطیر و تله بخار

1. تخلیه، شست‌وشو و ضدعفونی سینی؛ حذف رسوب/بیوفیلم.
2. کنترل شیب و خروجی؛ اطمینان از آب‌بند بودن تله بخار (خشک نبودن).
3. تست جریان با آب تمیز؛ نصب توری/محافظ در ورودی درین.
   معیار پذیرش: عدم وجود آب راکد، بوی نامطبوع صفر، زهکشی روان.

رطوبت‌زن‌ها

1. کنترل کیفیت آب، رسوب‌زدایی، بازرسی نازل/الکترود/پد.
2. گندزدایی طبق دستورالعمل سازنده؛ چک «Drift Eliminator».
3. راه‌اندازی و ارزیابی آئروسل/پاشش ناخواسته.
   معیار پذیرش: عدم رسوب قابل مشاهده، عدم آئروسل خارج از چمبر، ثبت اقدامات شیمیایی.

دریچه‌ها/دیفیوزرها و کانال‌ها

• دیفیوزر/گ grills: نظافت مرئی ماهانه یا در صورت آلودگی.
• کانال‌ها: بر اساس بازرسی چشمی/ویدئویی؛ نظافت هدفمند در صورت رسوب/کپک.
  معیار پذیرش: عدم گردوغبار تجمعی، نبود کپک قابل مشاهده.

سنسورها و نقاط برداشت

• کالیبراسیون/پاک‌سازی سنسورهای دما/رطوبت/ΔP/کیفیت هوا طبق برنامهٔ PM.
  معیار پذیرش: گواهی کالیبراسیون معتبر، خطای اندازه‌گیری در محدودهٔ پذیرش.

فرکانس پیشنهادی نظافت و پایش (ریسک‌محور)

نکته: این‌ها «نقطهٔ شروع» هستند؛ فرکانس‌ها را با ΔP، سطح گردوغبار محیط، ساعات کارکرد و نتایج ممیزی تنظیم (Up/Down) کنید.

لاگ‌بوک‌ها، فرم‌ها و ردیابی عدم‌انطباق

اقلامی که باید ثبت شوند

• شناسهٔ تجهیز (مثلاً AHU-03)، موقعیت، کاربری فضا
• تاریخ/ساعت، نام اجراکننده و تأیید ناظر
• اقدام انجام‌شده (تعویض فیلتر، نظافت کویل، گندزدایی رطوبت‌زن…)
• ΔP قبل/بعد، دما/رطوبت، شیمی مصرفی (نام/غلظت/LOT)
• مشاهدات (نشتی، رسوب، بوی نامطبوع)، عکس قبل/بعد
• کد عدم‌انطباق (Minor/Major/Critical)، اقدام اصلاحی، موعد رفع

نمونه فرم لاگ‌بوک (قابل کپی)

گردش کار عدم‌انطباق

1. ثبت در لاگ با اولویت (Critical ≤24ساعت، Major ≤7روز، Minor ≤30روز).
2. تخصیص مسئول رفع و زمان‌بندی.
3. راستی‌آزمایی اثر اقدام اصلاحی و بستن مورد.

پایش میکروبی (اختیاری/برحسب ریسک)

• چه زمانی؟ بوی نامطبوع، کپک مرئی، شکایت‌های IAQ، فضاهای حساس (آزمایشگاهی/درمانی).
• چگونه؟ نمونه‌برداری هدفمند هوا/سطح طبق روش داخلی یا ارجاع به آزمایشگاه معتبر (بهتر است با 17025 همسو باشد).
• چه چیزی مهم است؟ روندها (Trend) و همبستگی با رخدادها؛ معیار اقدام را در رویهٔ داخلی مشخص کنید.

ممیزی داخلی و بهبود مستمر

• چک‌لیست ممیزی ۳ماهه: وضعیت سینی/تله بخار، نشتی پلنیوم، برچسب‌گذاری مسیر دسترسی، کامل بودن لاگ‌ها.
• بازنگری سالانهٔ برنامه: اصلاح فرکانس‌ها بر اساس داده‌های ΔP و گزارش‌های Hygiene Inspection.
• آموزش: تمدید دوره‌ای برای تکنسین‌ها (مرور SOPها، ایمنی شیمیایی، LOTO).

جمع‌بندی برنامه بهداشت (Hygiene Plan)

این Hygiene Plan نمونه، هم SOPهای دقیق و هم فرکانس ریسک‌محور و لاگ‌بوک استاندارد را در یک بسته می‌دهد. با اجرای آن:

• IAQ پایدارتر می‌شود،
• هزینه‌های انرژی و خرابی ناگهانی پایین می‌آید،
• و مسیر ممیزی‌های بهداشتی (مثل VDI 6022) هموار می‌شود.

نیاز به ارزیابی بهداشتی (Hygiene Inspection) یا تدوین Hygiene Plan دارید؟

ثبت درخواست | راهنمای اخذ ایزو