مقایسه VDI 6022 با ISO 14644 و الزامات IAQ در فضاهای حساس

در این مقاله به مقایسه VDI 6022 با ISO 14644 و الزامات IAQ در فضاهای حساس می پردازیم. ابتدا با یک خلاصه مدیریتی شروع می کنیم و سپس به مقایسه این دو با یکدیگر می پردازیم. VDI 6022 (راهنمای بهداشت HVAC) و ISO 14644 (اتاق تمیز) در کنار هم الزامات IAQ را تکمیل می‌کنند؛ برای انتخاب کلاس فیلتر هم ببینید ISO 16890.

خلاصه مدیریتی

• VDI 6022: راهنمای بهداشتِ سامانه‌های تهویه و تهویه مطبوع (HVAC)؛ بر طراحی، بهره‌برداری، نظافت، بازرسی بهداشتی و شایستگی نیروی انسانی تمرکز دارد.
• ISO 14644: استاندارد بین‌المللی اتاق‌های تمیز و فضاهای کنترل‌شده؛ طبقه‌بندی عددی پاکیزگی هوا بر اساس تراکم ذرات (ISO Class 1–9) و پایش مستمر کارایی را تعیین می‌کند.
• در فضاهای حساس (دارویی، تجهیزات پزشکی، آزمایشگاهی/بهداشتی و تولید دقیق)، معمولاً هر دو لازم‌اند: 14644 برای سطح پاکیزگی و پایش ذرات؛ 6022 برای سلامت/بهداشت سیستم HVAC و جلوگیری از رشد میکروبی و آلودگی ثانویه.

دامنه و هدف

• VDI 6022: «الزامات بهداشت» برای طراحی، ساخت، نگهداری و بازرسی بهداشتی سیستم‌های HVAC به‌منظور تضمین کیفیت هوای داخل ساختمان (IAQ)؛ شامل برنامه‌های نظافت، مدیریت کندانس، انتخاب فیلتر/مواد و در صورت لزوم نمونه‌برداری میکروبی. همچنین آموزش‌های دسته A/B برای نیروها را تعریف می‌کند. … نیازمند Hygiene Plan، چک‌لیست‌های نظافت و انتخاب کلاس فیلتر است.
• ISO 14644: «پاکیزگی ذره‌ای» در اتاق‌های تمیز—Part 1 طبقه‌بندی براساس تعداد ذرات در هر متر مکعب، و Part 2 حداقل‌های طرح پایشِ عملکرد (شمارش ذرات، اختلاف فشار، شرایط محیطی مرتبط) را مشخص می‌کند.

شاخص‌ها و معیارها

• VDI 6022: شاخص‌های غالباً کیفی/بهداشتی (تمیزی سطوح داخلی، وضعیت سینی تقطیر، نشتی هوا، برنامه تعویض فیلتر، مدارک سرویس) و در صورت نیاز آزمون‌های میکروبیِ هوا/سطح طی بازرسی بهداشتی. … و در صورت نیاز آزمون‌های میکروبیِ هوا/سطح طی بازرسی بهداشتی (ISO/IEC 17025).
• ISO 14644: شاخص‌های کاملاً عددی؛ طبقه‌های ISO (۱ تا ۹) براساس تراکم ذرات در اندازه‌های مشخص (مثلاً ≥0.1، ≥0.5، ≥1 µm). پایش بر اساس «طرح مانیتورینگ» مستند و مبتنی بر ریسک.

الزامات مستندسازی و صلاحیت‌ها

• VDI 6022: نیازمند Hygiene Plan، چک‌لیست‌های نظافت/PM، سوابق تعویض فیلتر، و گواهی آموزش نیروی انسانی (A/B) برای اجرای بازرسی‌ها و نگهداری.
• ISO 14644: نیازمند پروتکل طبقه‌بندی/تأییدیه اولیه (Qualification) و طرح پایش با حدود هشدار/اقدام، نقاط نمونه‌برداری، فرکانس‌ها و تحلیل روند.

فضاهای حساس: کجا کدام مهم‌تر است؟

• اتاق‌های تمیز دارویی/پزشکی: ستون فقرات انطباق، ISO 14644-1/-2 برای طبقه‌بندی و پایش ذرات است؛ اما برای پایداری IAQ و پیشگیری از آلودگی میکروبی در اجزای HVAC (رطوبت‌زن، کویل‌ها، سینی‌ها) رعایت VDI 6022 مکمل ضروری است. (همچنین ببینید ISO 13485.)
• آزمایشگاه‌های بالینی/پژوهشی: بسته به نیاز به سطح پاکیزگی، ممکن است کلاس ISO تعریف شود؛ در هر صورت برنامه بهداشت HVAC طبق 6022 ریسک رشد میکروبی و انتقال بو/آئروسل آلوده را کم می‌کند. (مرتبط با ISO 15189 و ISO 17025.)
• تولید دقیق/الکترونیک/اپتیک: غالباً کلاس ISO سختگیرانه لازم است؛ هم‌زمان، نگهداری بهداشتی و انتخاب مواد/فیلترهای سازگار با 6022 از افت عملکرد و آلودگی ثانویه جلوگیری می‌کند.

جدول مقایسه VDI 6022 با ISO 14644

(مستندات مرجع: ISO 14644-1/-2 درباره طبقه‌بندی و پایش؛ VDI 6022 درباره بهداشت و آموزش.)

ماتریس تصمیم: چه زمانی کدام را پیاده‌سازی کنیم؟

1. اگر فضا Cleanroom است (پروداکت حساس یا فرایند سترون):
   • الزاماً ISO 14644-1 (تعریف کلاس) + ISO 14644-2 (طرح پایش).
   • برای دوام IAQ و کاهش ریسک میکروبی، برنامه بهداشت HVAC طبق VDI 6022 را به‌عنوان لایهٔ مدیریتی پیاده کنید.
2. اگر فضا حساس ولی غیرکلین‌روم است (اتاق‌های عمل با تهویه پیشرفته، ICU، بانک‌های خون/نمونه):
   • به تناسب مقررات ملی/سازمانی، ممکن است سطح پاکیزگی هدف‌گذاری شود؛ در هر صورت VDI 6022 برای طراحی و نگهداری بهداشتی HVAC ضروری است (مواد، فیلتر، کندانس، لاگ‌بوک). (فیلتراسیون مرحله‌ای (پیش‌فیلتر + HEPA/ULPA): راهنمای انتخاب کلاس فیلتر بر مبنای ISO 16890.)
3. اگر ساختمان اداری/آموزشی پیشرفته است:
   • تمرکز بر VDI 6022 برای بهداشت سیستم و سلامت ساکنان؛ در پروژه‌های نزدیک به تولید/تحقیق ممکن است نواحی با الزامات ISO 14644 جداگانه تعریف شود. (تدوین Hygiene Plan (SOP، فرکانس‌ها، لاگ‌بوک) و آموزش نیروها.)

نقشه راه انطباق ترکیبی (پیشنهادی)

گام 1 — ارزیابی ریسک و شکاف

• آیا فضا/فرآیند به کلاس ISO نیاز دارد؟ اگر بله، Class هدف را تعیین کنید (مثلاً ISO Class 7 برای گرید بسته‌بندی). همزمان، شکاف‌های بهداشت HVAC را نسبت به 6022 شناسایی کنید.

گام 2 — طراحی/بازطراحی

• مسیر هوا، فیلتراسیون مرحله‌ای (Prefilter + HEPA/ULPA در Downstream Cleanroom)، مدیریت کندانس، آب‌بندی پلنیوم‌ها، دسترسی‌های سرویس، انتخاب متریال سازگار با پاک‌سازی. (6022 برای بهداشت، 14644 برای تحقق کلاس ذره‌ای.)

گام 3 — مستندسازی و شایستگی

• تدوین Hygiene Plan 6022 (SOP نظافت، فرکانس‌ها، مواد مجاز، فرم‌ها).
• آموزش نیروها مطابق دسته A/B و انتشار شواهد صلاحیت.

گام 4 — تأییدیه اولیه و پایش

• انجام طبقه‌بندی/تأیید اولیه مطابق ISO 14644-1 و راه‌اندازی طرح پایش (Part 2: نقاط، فرکانس، حدود اقدام).
• برنامهٔ بازرسی بهداشتی ادواری طبق 6022 (به‌ویژه برای رطوبت‌زن‌ها/کویل‌ها) و در صورت نیاز نمونه‌برداری میکروبی.

گام 5 — بهبود مستمر (برای هم‌ترازی پایش HVAC با اهداف انرژی سازمان، راهنمای ISO 50001 و نگهداری پیشگیرانه HVAC را ببینید.)

• تحلیل روند داده‌های ذره‌ای و گزارش‌های Hygiene Inspection؛ اقدام اصلاحی برای Findings؛ بازنگری دوره‌ای طرح‌ها. ISO

پرسش‌های پرتکرار مقایسه VDI 6022 با ISO 14644

جمع‌بندی مقایسه VDI 6022 با ISO 14644

• ISO 14644 «هدف عددی پاکیزگی» را تعیین و صحت عملکرد را با پایش ساختاریافته اثبات می‌کند.
• VDI 6022 تضمین می‌کند خودِ سیستم HVAC بهداشتی، قابل نظافت و کم‌ریسک برای رشد میکروبی بماند.
• در فضاهای حساس، هم‌افزایی این دو رویکرد است که IAQ را پایدار می‌کند: عددهای درست روی کاغذ (14644) + سلامتی واقعی سیستم (6022).