استاندارد ایزو 21401 (ISO 21401:2018)، استاندارد «سیستم مدیریت پایداری برای مراکز اقامتی» در صنعت گردشگری است. این سند الزامات محیطزیستی، اجتماعی و اقتصادی را برای پیاده‌سازی یک سامانه مدیریت پایداری در هتل‌ها، هاستل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، خانه‌های مسافر و… تعیین میکند؛ به‌گونه‌ای که بر جنبه‌هایی تمرکز کند که تأسیسات اقامتی بر آن کنترل یا نفوذ دارند.
خبر به‌روز: در فوریه ۲۰۲۴ «الحاقیه A1:2024 (Climate action changes)» به استاندارد ایزو 21401 اضافه شد. طبق متن رسمی ISO، سازمان باید بررسی کند آیا تغییر اقلیم مسئله‌ای مرتبط با بستر و ذینفعان آن هست یا خیر و این موضوع در بندهای 4.1 و 4.2 وارد شده است.
دامنه کاربرد و مزایا استاندارد ایزو 21401
دامنه: هر نوع مرکز اقامتی، با هر اندازه و در هر موقعیت جغرافیایی که می‌خواهد سیاست‌ها و اهداف پایداری را در فعالیت‌ها، محصولات و خدمات خود پیاده کند.
مزایا (نمونه):
- کاهش اثرات محیطزیستی (مصرف آب و انرژی، پسماند) و رعایت الزامات ایمنی و سلامت مهمان و کارکنان.
- بهبود تصویر برند و اعتماد بازار با رویکرد فراگیر به پایداری (محیط‌زیست، حقوق بشر، توسعه محلی).
- چارچوب یکپارچه برای تصمیم‌گیری پایدار که به شاخص‌های توسعه پایدار نیز کمک میکند.
الزامات کلیدی استاندارد (خلاصه عملیاتی)
استاندارد ایزو 21401 الزامات «چه باید انجام شود» را مشخص میکند تا سامانه مدیریت پایداری شما قابل‌ممیزی باشد. محورهای پرکاربرد:
- خط‌مشی و برنامه پایداری
تدوین خط‌مشی پایدار و اهداف قابل‌اندازه‌گیری با تمرکز بر سه بُعد محیط‌زیست، اجتماع و اقتصاد. - شناسایی جنبههای مهم و کنترل‌پذیر
تمرکز بر مواردی که زیر کنترل یا نفوذ مرکز اقامتی است (مثلاً انرژی، آب، پسماند، خرید مسئولانه، تجربه مهمان). - الزامات محیطزیستی
مدیریت مصرف آب و انرژی، پیشگیری از آلودگی، مدیریت پسماند و مواد خطرناک، حفاظت از تنوع زیستی محلی. - الزامات اجتماعی
احترام به حقوق بشر، شرایط کار منصفانه، سلامت و ایمنی مهمانان و کارکنان، دسترس‌پذیری و عدم تبعیض. - الزامات اقتصادی/محلی
خرید مسئولانه، حمایت از اقتصاد محلی، شفافیت در اطلاعات به مهمان، و جلوگیری از اثرات منفی بر جامعه میزبان. - به‌روزرسانی اقلیمی 2024
بررسی صریح «تناسب تغییر اقلیم» در بستر سازمان (4.1) و نیازهای ذینفعان (4.2) و لحاظ‌کردن آن در مدیریت ریسک‌ها و برنامه‌ها.
نکته: پیاده‌سازی موفق معمولاً با نمونه‌های عملی تکمیل می‌شود؛ ضمایم راهنما در نسخه استاندارد، نمونه‌هایی برای بهبود عملکرد ارائه می‌کنند.
مراحل اخذ گواهینامه استاندارد ایزو 21401
چرخه رایج گواهی سهساله است: ممیزی اولیه در دو مرحله (Stage 1 و Stage 2)، سپس ممیزیهای مراقبتی سالانه و در پایان ممیزی تمدید. این مدل در برنامه‌های صدور گواهی ISO به‌صورت گسترده به‌کار می‌رود.
- تعریف دامنه
تعیین سایت/ساختمان‌های مشمول، خدمات (اقامت، غذا و نوشیدنی، استخر/اسپا…)، ذینفعان کلیدی و مرزهای گواهی. - گپ آنالیز (Gap Analysis)
مقایسه وضعیت موجود با الزامات بندبه‌بند؛ شناسایی ریسک‌ها/فرصت‌ها، از جمله موضوع تغییر اقلیم طبق الحاقیه 2024. - مستندسازی و اجرا
خط‌مشی پایداری، اهداف و KPIها، رویه‌های محیطزیستی/اجتماعی/اقتصادی، طرح مدیریت انرژی/آب/پسماند، برنامه‌های آموزش، رویه رسیدگی به شکایات مهمان، خرید مسئولانه و… . - جمع‌آوری شواهد
داده‌های مصرف (آب/انرژی)، فهرست مواد و پسماند، صورت‌جلسات ایمنی و بهداشت، سوابق آموزش، سوابق تعامل با جامعه محلی. - ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت
ارزیابی آمادگی و بستن عدم‌انطباق‌های داخلی. - ممیزی طرف سوم (CB)
- Stage 1: مرور مستندات و آمادگی سامانه.
- Stage 2: ارزیابی اجرایی در محل، نمونه‌برداری از سوابق و مصاحبه‌ها.
پس از صدور گواهی، ممیزیهای مراقبتی سالانه در طول سه‌سال برنامه‌ریزی می‌شود.
مدارک و مستندات موردنیاز (نمونه)
- خط‌مشی پایداری و اهداف/شاخص‌ها (KPI)
- ثبت «جنبه‌ها و اثرات» و ریسک‌ها/فرصت‌ها (با پوشش موضوع تغییر اقلیم طبق A1:2024)
- برنامه مدیریت انرژی/آب/پسماند + شواهد پایش
- ارزیابی سلامت و ایمنی، آموزش کارکنان، رویه شکایات و رضایت مهمان
- شواهد خرید مسئولانه و حمایت از اقتصاد محلی
- سوابق ممیزی داخلی، بازنگری مدیریت و اقدامات اصلاحی
- کاتالوگ الزامات قانونی/قراردادی مرتبط با محیط‌زیست، کار، ایمنی و گردشگری
زمان، هزینه و عوامل اثرگذار ISO 21401
- اعتبار گواهی: معمولاً ۳ ساله با ممیزیهای مراقبتی سالانه و تمدید در پایان دوره.
- مدت آماده‌سازی: وابسته به بلوغ فرآیندها و داده‌های شما؛ برای یک هتل تک‌سایته معمولاً از چند هفته تا چند ماه.
- هزینه‌ها: تابع دامنه گواهی، تعداد سایت‌ها، حجم فعالیت‌ها و روز-ممیزی تعیین‌شده توسط مرجع صدور (CB).
- توصیه عملی: از چند CB معتبر پیشنهاد مبتنی‌بر دامنه بگیرید تا مقایسه‌پذیر باشد.
چک‌لیست خودارزیابی ۱۲ موردی (سریع)
- خط‌مشی و اهداف پایداری ابلاغ و شاخص‌ها تعیین شده‌اند.
- جنبههای مهم محیطزیستی/اجتماعی/اقتصادی شناسایی و اولویت‌بندی شده‌اند.
- تأثیر تغییر اقلیم در بستر و ذینفعان بررسی و مستند شده است.
- برنامه مدیریت انرژی، آب و پسماند عملیاتی است.
- الزامات سلامت و ایمنی مهمان/کارکنان اجرا می‌شود.
- فرآیند خرید مسئولانه و حمایت از اقتصاد محلی برقرار است.
- آموزش‌های پایداری برای کارکنان برنامه‌ریزی و ثبت شده است.
- فرآیند رسیدگی به شکایات و رضایت مهمان فعال است.
- داده‌های عملکرد به‌صورت دوره‌ای پایش و گزارش می‌شوند.
- ممیزی داخلی و بازنگری مدیریت انجام شده است.
- عدم‌انطباق‌ها و اقدامات اصلاحی به‌موقع بسته می‌شوند.
- سوابق قانونی/قراردادی مرتبط به‌روز و در دسترس‌اند.
خطاهای رایج و راه‌حل‌ها
- تمرکز صرف بر محیط‌زیست و نادیده‌گرفتن اجتماع/اقتصاد: استاندارد هر سه بُعد را الزام میکند؛ برنامه‌ها را متوازن طراحی کنید.
- فقدان داده و شواهد عملکرد: بدون داده‌های معتبر (آب/انرژی/پسماند، ایمنی، رضایت) ممیزی سخت خواهد شد—سامانه پایش و گزارش‌دهی بسازید.
- نادیده‌گرفتن موضوع اقلیم در «بستر» و «ذینفعان»: الزامات A1:2024 را صراحتاً در تحلیل‌های بند 4.1 و 4.2 بگنجانید. ISO
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) ISO 21401 دقیقاً چه چیزی را الزام میکند؟
الزامات یک سیستم مدیریت پایداری ویژه مراکز اقامتی، در سه بُعد محیطزیستی، اجتماعی و اقتصادی؛ با تمرکز بر جنبههای تحت کنترل/نفوذ.
۲) این استاندارد با چه قالب زمانی گواهی می‌شود؟
رویه رایج، گواهی سهساله با ممیزیهای مراقبتی سالانه و سپس ممیزی تمدید است. British Assessment Bureau
۳) چه تغییری در ۲۰۲4 رخ داده است؟
الحاقیه A1:2024 «تغییر اقلیم» را به بندهای بستر و ذینفعان افزود؛ باید بررسی و در سیستم مدیریت لحاظ شود.
۴) آیا برای هتل‌های کوچک هم قابل‌اعمال است؟
بله؛ استاندارد برای هر نوع و اندازه مرکز اقامتی تدوین شده است.
جمع‌بندی استاندارد ایزو 21401
استاندارد ایزو 21401 یک چارچوب عملی و قابل‌ممیزی برای پایداری در مراکز اقامتی است؛ از خط‌مشی و اهداف، تا برنامه‌های آب/انرژی/پسماند، سلامت و ایمنی، حقوق اجتماعی و توسعه محلی—و اکنون با الزام توجه ساختاریافته به تغییر اقلیم طبق الحاقیه 2024.
