تکنیک پوکایوکه چیست؟ تکنیک پوکایوکه یا “اصلاح اشتباه”، یک مکانیزم طراحی شده است به منظور جلوگیری از خطاهای انسانی. هدف اصلی این سیستم، مهار، تصحیح و یا برجسته‌کردن خطاها در زمان وقوع آنها است. در زبان ژاپنی، “پوکایوکه” به‌معنای “پرهیز از غافلگیری” یا “پرهیز از اشتباهات” ترجمه می‌شود. این تکنیک به‌صورت همسو با شش سیگما و استراتژی کایزن طراحی شده است.

منشأ مفهوم پوکایوکه چیست؟

این نظریه توسط دکتر شیژئو شینگو، مهندس صنایعی که به‌عنوان مشاور برای شرکت‌هایی همچون مزدا، میتسوبیشی و تویوتا فعالیت می‌کرد، ارائه شد. وی همچنین کتابی به نام “کنترل کیفیت صفر: بازرسی منبع و سیستم پوکایوکه” نوشت که در آن تلاش کرد مفهوم “کنترل کیفیت صفر” را بیان کند؛ یعنی موقعیتی که نیازی به بازرسی نمی‌باشد زیرا خطاهای کیفیتی به‌صورت کلی جلوگیری می‌شوند یا به‌طور مستقیم در منبع شناسایی می‌شوند. این به‌جای رویارویی با مشکلات کیفیتی در پایان مراحل فرآیند، کیفیت را در طول آن تولید کردن می‌گذارد.

در ابتدا، این مفهوم به نام “باکا-یوکه” شناخته می‌شد، اما پس از اینکه دکتر شینگو متوجه شد که این برچسب مسئولین کارگری را تحقیرآمیز می‌کند، نام آن را به پوکایوکه تغییر داد.

آشنایی با تکنیک پوکایوکه

تصور کنید پوکایوکه همانند یک محافظ عمل می‌کند که تا زمانی که شرایط مناسب برای پیشروی فرایند به مرحله بعدی فراهم نشود، اجازه‌ی پیشروی را نمی‌دهد. این تکنیک می‌تواند به‌صورت هشدارها یا کنترل‌ها عمل کند؛ هشدارها برای جلوگیری از بروز خطاها یا اشتباهات اضافی طراحی می‌شوند و کنترل‌ها از پیشروی فرایند به مرحله بعدی بدون کنترل نهایی جلوگیری می‌کنند.

اما چرا از ضد خطاها به طور سیستماتیک در تولید استفاده نمی‌شود؟ به طور کلی به سه دلیل اصلی برمی‌گردد:

اولاً، اکثر مردم دوست دارند به خوبی و خوش‌بینی زندگی کنند و به‌طور زمانی هم محدود هستند. آنها ممکن است فکر کنند چرا باید برای مسائلی که ممکن است هرگز اتفاق نیفتند، زمان و انرژی خود را اختصاص دهند و به اقدامات پیشگیرانه فکر کنند؟

دوماً، بسیاری از جوامع با مشکل عدم تفکر “رفع مسئله از ریشه” روبرو هستند. تعامل کمی بین طراحان و اجراکنندگان فرایند اتفاق می‌افتد و مشکلات به‌صورت اساسی پیش‌بینی نمی‌شوند.

همچنین، بعضی از تکنیک‌های پوکایوکه ممکن است باعث افزایش زمان اجرای فرایند شوند. افراد اجرایی، به دلیل اینکه از روتین روزمره‌ی خود عقب نیافتند، ممکن است با اجرای اصول پوکایوکه موافقت نکنند.

آشنایی با پوکایوکه در تولید

پوکایوکه، در فرایند تولید از سه نوع اصلی برای تضمین کیفیت بهره می‌برد که هر کدام می‌توانند یک روش کنترل یا هشدار باشند. این روش‌ها عبارت‌اند از:

۱. روش‌های تماس: این روش‌ها به دستگاه‌های حسگری وابسته هستند که تشخیص می‌دهند آیا محصول با دستگاه تماس برقرار کرده یا خیر. این تماس می‌تواند فیزیکی باشد مثل قرارگیری صحیح یک پین، یا از طریق انرژی با استفاده از پرتوهای فوتوالکتریک عیب‌ها را تشخیص دهد.

۲. روش‌های با ارزش ثابت: این روش‌ها هنگامی مورد استفاده قرار می‌گیرند که یک فرآیند باید چند بار تکرار شود، مثلاً سفت‌کردن پیچ‌ها یا هنگامی که برای تکمیل یک کار چند مرحله مرتبط نیاز است.

۳. روش‌های گام حرکتی: این نوع روش‌ها نظارت می‌کنند که آیا یک حرکت یا مرحله در یک بازه زمانی مشخص انجام شده است یا خیر. مانند چراغ نشانگری که در صورت انجام مرحله‌ای در چرخه ماشین به ترتیب یا با بازه زمانی مناسب رخ داده باشد، روشن می‌شود. این روش‌ها معمولاً بر حسگرها و دستگاه‌ها تکیه دارند تا اقدامات مناسب رخ داده باشد.

پوکایوکه در بخش‌های مختلف تولید هر کالا یا سازمان می‌تواند استفاده شود. برای مثال، زمانی که یک مرحله از فرآیند شناسایی شده است که خطای انسانی می‌تواند باعث بروز اشتباه یا نقص شود، یا در فرآیند خدماتی که مشتری ممکن است خطایی انجام دهد که بر خروجی تأثیر دارد. همچنین در مراحل دستی فرآیند، زمانی که خروجی به کارگر دیگری منتقل می‌شود و در مواردی که خطاهای جزئی در مراحل اولیه، منجر به مشکلات بزرگ در مراحل بعدی می‌شوند. همچنین زمانی که عواقب خطا گران یا خطرناک هستند، پوکایوکه کارآمدی خود را به‌خوبی اثبات کرده است.

راهنمایی پیاده‌سازی پوکایوکه

برای اجرای موفق تکنیک پوکایوکه، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. ابتدا فلوچارت فرایند را طراحی کنید و به هر مرحله توجه کنید. در این مراحل، به مکان‌ها و زمان‌هایی که خطاهای انسانی ممکن است رخ دهند فکر کنید.
2. برای هر خطای ممکن، طول فرایند را بررسی کنید تا علت اصلی خطا را پیدا کنید.
3. راه‌های مختلفی را برای اجتناب از وقوع خطا در نظر بگیرید. این راه‌ها شامل:

• حذف: مرحله‌ای را که ممکن است باعث خطا شود، از فرایند حذف کنید.
• جایگزینی: مرحله‌ای ضد خطا را جایگزین مرحله‌ای کنید که خطا دارد.
• تسهیل: فرآیند را به گونه‌ای تغییر دهید که انجام عمل صحیح بسیار آسان‌تر از انجام خطا باشد.

1. اگر نمی‌توانید خطا را کاملاً از بین ببرید، به راه‌های تشخیص خطا و کاهش اثرات آن فکر کنید. از روش‌های بازرسی، عملکردهای تنظیم و عملکردهای نظارتی استفاده کنید.
2. برای هر خطا، بهترین روش یا دستگاه ضد اشتباه را انتخاب کنید. این دستگاه‌ها را تست کنید و سپس آن‌ها را به فرایند اضافه کنید. در این قسمت، سه نوع روش برای بازخورد سریع را معرفی می‌کنیم:

• بازرسی منبع: قبل از انجام مرحله‌ای از فرآیند، صحت شرایط را بررسی کنید. این بازرسی معمولاً خودکار است و از ادامه‌ی فرآیند تا زمانی که شرایط مناسب باشد جلوگیری می‌کند.
• خود بازرسی: به این معنی است که کارگران بلافاصله پس از انجام کار، آن را بررسی می‌کنند.
• بازرسی پی‌درپی: در مرحله بعدی فرآیند که توسط کارگر انجام می‌شود، بازرسی انجام داده می‌شود.

شش راه‌ حل رایج در تکنیک پوکایوکه

۱- تغییرات در طراحی قالب برای بهبود کارایی:
در برخی عملیات، استفاده از قالب‌های خاص ضروری است. اما تغییرات کوچکی در نحوه استفاده یا قرارگیری قالب می‌تواند موجب ایجاد مشکلات کیفیتی شود. برای جلوگیری از این موضوع، می‌توان با استفاده از پین‌ها و ابزارهای ضد اشتباه، نحوه جایگیری قالب را بهبود داد.

۲- تغییرات در طراحی فیکسچر برای ایجاد سازگاری:
این مرحله به نسبت مشابه مورد قبلی است، با این تفاوت که در اینجا قطعات ممکن است به اشتباه در فیکسچر (قالب‌های نگهدارنده قطعات) قرار بگیرند و به همین دلیل مشکلات کیفیتی ایجاد شود.

۳- استفاده از سنسور برای شناسایی محصولات معیوب:
از سنسورهای مختلفی می‌توان برای شناسایی خطاها استفاده کرد. سنسورهای معمولی شامل سوئیچ‌های محدود، سنسورهای مجاورت و مادون قرمز می‌شوند. این سنسورها می‌توانند خطاها را در مراحل مختلف تشخیص دهند و جلوی ادامه‌ی فرآیند را بگیرند.

۴- استفاده از سیستم بینایی برای شناسایی ناهنجاری‌ها:
سیستم بینایی تصاویر را می‌گیرد، آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل می‌کند و در صورت تشخیص ناهنجاری، اقدامات لازم را آغاز می‌کند. به‌عنوان مثال، ممکن است تشخیص دهد که یک قطعه در موقعیت نادرست قرار گرفته است یا مراحل مختلف فرآیند به ترتیب انجام نشده‌اند.

۵- استفاده از چک لیست‌ها برای جلوگیری از اشتباهات:
استفاده از چک لیست‌ها یکی از راه‌های ضعیف‌تر در تکنیک پوکایوکه است، اما در صورتی که دیگر روش‌ها امکان‌پذیر نباشد، می‌تواند به اپراتورها کمک کند. هرچه عناصر چک لیست بیشتر در محتوای کار ادغام شوند، بهتر خواهد بود.

۶- ابتکارات خلاقانه با سرمایه‌گذاری کم:
پوکایوکه یک علم نیست، بلکه یک هنر است. افراد خلاق و توانمند می‌توانند در طول فرایند بهینه‌سازی‌های متعددی ایجاد کنند که بدون ایجاد آسیب به روند اصلی فرآیند، مشکلات کیفیتی را حل کنند.

علاوه بر صنعت تولیدی، تکنیک پوکایوکه در زندگی روزمره نیز کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، در ماشین لباسشویی، اگر درب آن بسته نباشد، دستگاه روشن نمی‌شود. یا پس از پر شدن باک سوخت در خودرو، نازل پمپ بنزین به تامین سوخت ادامه نمی‌دهد. در این مثال‌ها، از تکنیک پوکایوکه برای جلوگیری از خطاها و بهبود عملکرد استفاده می‌شود.

پوکایوکه: راهی برای ایمن‌تر کردن فرآیندها

پوکایوکه یک روش کاربردی و کارآمد است که می‌تواند در انواع مختلفی از فرآیندها به کار گرفته شود. این روش، با بهبود و تقویت ویژگی‌ها و اقدامات ایمنی، از بروز خطاها جلوگیری می‌کند. در واقع، با استفاده از پوکایوکه، می‌توان به سادگی اقداماتی را انجام داد که احتمال وقوع خطاها را به حداقل برساند و مشکلات کیفیتی را از بین ببرد.

مثال‌هایی از اجرای پوکایوکه در زندگی روزمره وجود دارد. به عنوان مثال، در ماشین‌های کنونی، با انجام یک مرحله ساده مانند قرار دادن دنده در حالت پارک، می‌توان از خروج ناخواسته ماشین از پارکینگ جلوگیری کرد. همچنین، با استفاده از آلارم‌ها و نشانگرها می‌توان مشکلات را به سرعت تشخیص داد و از وقوع خطاها جلوگیری کرد.

هر کسی می‌تواند با استفاده از تخصص و خلاقیت خود، اقدامات پوکایوکه‌ای را در فرآیندها و مراحل مختلف زندگی خود به کار برده و بهبودی چشمگیری در کیفیت و ایمنی را تجربه کند. این روش، به افراد این امکان را می‌دهد تا با شناسایی فرصت‌ها و خلاقیت‌های خود، بهبودی مستمر و موثری را در فرآیندهای کاری و زندگی خود به ارمغان بیاورند.

سه اصل اجرای پوکایوکه که برتری آن را اثبات کرده‌اند، این‌ها هستند:

۱- شناسایی فرصت‌ها:
در هر مرحله از فرآیند، به دنبال فرصت‌ها برای اجرای پوکایوکه باشید. به طور مثال، با تحلیل دقیق کار استاندارد، می‌توانید نقاط ضعف را شناسایی کرده و اقدامات ایمنی موثری را به عمل بیاورید.

۲- خلاقیت:
در اجرای پوکایوکه، محدودیتی وجود ندارد و همه افراد می‌توانند با استفاده از خلاقیت و ایده‌های جدید، به راه‌حل‌های بهتر و ایمن‌تر دست یابند.

۳- الهام از دیگران:
از تجارب و راه‌حل‌های دیگران الهام بگیرید. سازمان‌ها و افراد دیگر می‌توانند مثال‌های مفیدی از پوکایوکه در فرآیندها و زندگی ارائه دهند که می‌توانید از آن‌ها الهام بگیرید و در کارهای خود به کار ببرید.

با استفاده از تکنیک پوکایوکه، از ایجاد خطاها و نقص‌ها در فرآیندها و فعالیت‌های روزمره خود جلوگیری کنید و کیفیت و ایمنی را بهبود بخشید. این روش موثر، به شما اجازه می‌دهد تا با کمترین سرمایه‌گذاری، اثر مثبت و قابل توجهی را در کارهای خود به ارمغان آورید.

جهت اخذ انواع گواهینامه های ایزو معتبر و قابل استعلام می توانید از طریق WhatsApp با مرکز مشاوره ایران گواه در تماس باشید.