شماره اولویت ریسک (RPN) یک معیار اساسی در تحلیل حالت‌ها و اثرات شکست (FMEA) است. هدف از این شماره، ارائه ارزیابی عددی و دقیق از میزان ریسک مرتبط با هر حالت خرابی در فرایندها یا محصولات است.

اجزای تشکیل دهنده شماره اولویت ریسک RPN و نحوه محاسبه آن

شماره اولویت ریسک RPN از سه جزء اصلی تشکیل شده است:

1. درجه شدت حالت خرابی: این عامل شدت اثرات خرابی را بر روی مشتری یا سیستم نشان می‌دهد.
2. احتمال وقوع: این جزء احتمال رخ دادن حالت خرابی را بیان می‌کند.
3. احتمال تشخیص: این عامل نشان می‌دهد که چه قدر احتمال دارد حالت خرابی قبل از رسیدن به مشتری تشخیص داده شود.

هر یک از این عوامل بر اساس مقیاس عددی ارزیابی می‌شوند که معمولاً از 1 تا 5 یا 1 تا 10 است. RPN با ضرب این سه رتبه در یکدیگر محاسبه می‌شود.

کاربرد شماره اولویت ریسک RPN در مدیریت ریسک

با استفاده از شماره اولویت ریسک RPN، سازمان‌ها می‌توانند حالت‌های خرابی را بر اساس ریسک نسبی خود طبقه‌بندی و اولویت‌بندی کنند. این امر به مدیریت موثرتر ریسک کمک می‌کند و اجازه می‌دهد تا تمرکز منابع بر روی مواردی باشد که بیشترین تاثیر را بر ایمنی، کیفیت و رضایت مشتری دارند.

اهمیت مدیریت ریسک در پروژه‌ها و فرآیندها

مقابله با ریسک‌های مرتبط با حالت‌های شکست در پروژه‌ها و فرآیندها بخشی حیاتی از فعالیت‌های تجاری است. این موضوع اهمیت به‌کارگیری ابزارهای مناسب برای ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها را برجسته می‌کند. مهم است که بدانیم چه زمانی یک ریسک قابل قبول است و چگونه می‌توان با استفاده از تجزیه و تحلیل دقیق تأثیر و احتمال وقوع شکست، ریسک‌ها را اولویت‌بندی و مدیریت کرد.

تعریف شماره اولویت ریسک (RPN) و کاربرد آن در FMEA

شماره اولویت ریسک یا (RPN) به عنوان یک شاخص کلیدی در تحلیل حالت‌ها و اثرات شکست (FMEA) شناخته شده است. RPN نه تنها در تحلیل FMEA کاربرد دارد، بلکه در هر استراتژی مدیریت ریسک به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مولفه‌های شماره اولویت ریسک RPN و روش محاسبه آن

شماره اولویت ریسک RPN از ضرب سه عامل مهم تشکیل می‌شود که هدف آن‌ها ارزیابی خطر احتمالی فرار یک حالت خرابی و ارائه آن به مشتری به عنوان یک نقص است. این عوامل عبارتند از:

1. شدت (S): این عامل تأثیر حالت خرابی را نشان می‌دهد و در مقیاس 1 تا 10 (با 10 بالاترین شدت) ارزیابی می‌شود.
2. وقوع (O): این عامل احتمال وجود حالت خرابی را بیان می‌کند و نیز در مقیاس 1 تا 10 (با 10 بالاترین احتمال وقوع) سنجیده می‌شود.
3. تشخیص (D): این عامل قابلیت تشخیص حالت خرابی و جلوگیری از فرار آن را مشخص می‌کند و در مقیاس 1 تا 10 (با 10 بالاترین سختی در تشخیص) ارزیابی می‌شود.

RPN سپس به عنوان ضرب S x O x D محاسبه می‌شود.

نکات مهم درباره شماره اولویت ریسک RPN و استفاده از آن

در استراتژی‌های مدیریت ریسک وقتی صحبت از شماره اولویت ریسک RPN می‌شود، چند نکته مهم وجود دارد که باید به آن توجه کرد:

• مقیاس RPN به دلیل ضرب اعداد پیوسته نیست و بنابراین مقادیری مانند 13 به عنوان RPN ممکن نیستند.
• امکان دارد که RPN بالایی با درجه‌های پایین‌تر وجود داشته باشد، که می‌تواند به اشتباه به تمرکز بر روی حالت‌های شکست کم‌تأثیر بینجامد.
• استفاده از RPN به عنوان یک استراتژی تعیین حالت‌های خرابی، مانند تمرکز بر RPN‌های بالاتر از 120، رایج است. همچنین، استفاده از رتبه‌بندی شدت و مقدار RPN برای اولویت‌بندی فعالیت‌های کاهش ریسک نیز روش متداولی است.

این رویکرد معمولاً از طریق ماتریس اولویت ریسک اجرا می‌شود که می‌تواند به عنوان یک ابزار مفید برای تصمیم‌گیری در مورد اقدامات کاهش ریسک به کار گرفته شود.

بخش 1: تعریف و اهمیت شماره اولویت ریسک (RPN)

1.1 تعریف RPN:

شماره اولویت ریسک یا RPN (Risk Priority Number)، یک روش ارزیابی عددی برای تعیین سطح اولویت ریسک یک حالت خرابی یا علت خرابی در تجزیه و تحلیل FMEA (تجزیه و تحلیل نقاط شکست و اثرات آن) است. این اندازه‌گیری به تیم‌ها و افراد مسئول کمک می‌کند تا خطرات را بر اساس اهمیت اولویت بندی کرده و در مورد اقدامات اصلاحی مؤثرتر تصمیم گیری نمایند.

بخش 2: محاسبه شماره اولویت ریسک (RPN)

2.1 فرمول محاسبه RPN:

برای محاسبه RPN، سه شاخص شدت (Severity – S)، وقوع (Occurrence – O) یا احتمال (Probability – P) و تشخیص (Detection – D) در نظر گرفته می‌شوند. این شاخص‌ها بر اساس تحلیل حالت شکست و اثرات آن تعیین می‌شوند. فرمول محاسبه RPN به صورت RPN = S × O × D است.

2.2 روش‌های محاسبه RPN در کاربرگ FMEA:

• روش 1: استفاده از فرمول در اکسل. در این روش، به دلیل ساختار خاص کاربرگ FMEA، لازم است فرمول RPN به صورت دستی و برای هر سلول به طور جداگانه تعریف شود.
• روش 2: استفاده از افزونه FMEA Studio در اکسل. با ایجاد یک ستون با نوع ستون RPN، محاسبه RPN به طور خودکار و سریع برای کل کاربرگ انجام می‌شود. این ویژگی امکان پردازش سریع‌تر و دقت بیشتری را فراهم می‌کند.

2.3 متدهای جایگزین RPN:

گرچه RPN یکی از رایج‌ترین روش‌های ارزیابی خطر در FMEA است، برخی از شرکت‌ها از شاخص‌های دیگری مانند شماره بحرانی (Critical Number – CN) یا ترکیب شدت، وقوع، و تشخیص (Severity-Occurrence-Detection – SOD) استفاده می‌کنند.

2.4 شماره بحرانی (CN):

در این روش، برخی شرکت‌ها به دلیل دشواری در تصمیم‌گیری در مورد رتبه‌بندی تشخیص، از در نظر گرفتن شاخص تشخیص (D) در محاسبه RPN خودداری می‌کنند.

2.5 SOD:

با توجه به اینکه RPN تمامی اعداد از 1 تا 1000 را پوشش نمی‌دهد، برخی شرکت‌ها از مقدار عددی SOD استفاده می‌کنند که در آن رتبه‌بندی S، O، و D بین 0 تا 9 متغیر است. نکته قابل توجه در این روش آن است که شدت (Severity) نقش بیشتری نسبت به وقوع (Occurrence) و تشخیص (Detection) دارد، که ممکن است بر تحلیل خطر تأثیر بگذارد.

بخش 3: روش‌های ارزیابی شماره اولویت ریسک (RPN)

3.1 استفاده از RPN در اولویت‌بندی مسائل پرخطر:

پس از محاسبه RPN، بسیاری از شرکت‌ها اقدام به رتبه‌بندی ریسک‌ها از بالاترین به کمترین میزان RPN می‌کنند. این روش به تیم‌ها امکان می‌دهد تا بر روی موارد حیاتی و اقدامات اصلاحی مورد نیاز تمرکز نمایند.

3.2 آستانه RPN:

سازمان‌ها گاهی اوقات از یک حد آستانه RPN استفاده می‌کنند تا تعیین کنند کدام حالت‌های شکست نیازمند اقدامات اصلاحی هستند و کدام خطرات در حد قابل قبول می‌باشند. این رویکرد به دلیل سادگی و کاربرد آسان محبوب است. با این حال، این روش ممکن است به اعضای تیم انگیزه دهد تا برای کاهش RPN، رتبه‌بندی‌های شدت، وقوع و تشخیص را پایین آورند، که می‌تواند خطرات بالقوه‌ای را نادیده بگیرد.

3.3 RPN های برتر:

در این روش، سازمان‌ها ممکن است تصمیم بگیرند که تنها بر روی حالت‌های شکست با بالاترین RPN تمرکز کرده و برای کاهش خطرات اقدامات اصلاحی انجام دهند. این رویکرد به تیم امکان می‌دهد تا به صورت مداوم و با تمرکز بر RPN های برتر، روند کار را بهبود بخشند.

بخش 4: نقاط ضعف استفاده از RPN

4.1 محدودیت‌های مقایسه بر اساس RPN:

هر دو روش ذکر شده در بالا بر پایه مقایسه RPN حالت‌های خرابی استوار هستند. این روش ممکن است ریسک واقعی را به درستی منعکس نکند. به عنوان مثال، یک حالت شکست با RPN بالا لزوماً نمایانگر خطر بالا برای فرآیند یا محصول نیست.

4.2 مثال صنعت خودرو:

در صنعت خودرو، ممکن است دو حالت شکست با RPN یکسان داشته باشند اما از نظر شدت متفاوت باشند. این وضعیت می‌تواند منجر به انتخاب نامناسب برنامه‌های اقدام برای حالت‌های شکست بحرانی شود.

4.3 توصیه برای استفاده از RPN:

به همین دلیل، استفاده از RPN به عنوان تنها شاخص برای ارزیابی ریسک نباید صورت گیرد. تیم‌ها باید همچنین از شاخص‌های دیگر مانند شدت، وقوع و تشخیص به منظور داشتن یک تصویر کامل‌تر از ریسک‌ها و اولویت‌بندی آنها استفاده کنند.

بخش 5: روش‌های مؤثر ارزیابی شماره اولویت ریسک (RPN)

5.1 ارزیابی ریسک با توجه به رتبه‌بندی‌های شدت (S)، وقوع (O) و تشخیص (D):

استفاده از RPN به تنهایی کافی نیست. تیم‌ها باید در کنار RPN، رتبه‌بندی‌های شدت، وقوع و تشخیص را نیز به طور مستقل و با بحث و بررسی تیمی برای اولویت‌بندی ریسک‌ها در نظر بگیرند. با این حال، در صورت وجود تعداد زیادی از حالت‌های خرابی در FMEA، این فرآیند ممکن است تیم را با بار کاری زیادی روبرو سازد و منجر به استدلال‌های طولانی و بی‌پایان برای تعیین نیازمندی‌های اقدام اصلاحی شود.

5.2 استفاده از ماتریس ریسک برای ترکیب معیارهای RPN، شدت، وقوع و تشخیص:

یکی از روش‌های مؤثر، ترکیب این معیارها در یک ماتریس ریسک است. به عنوان مثال، می‌توان ماتریسی با ترکیب شدت و وقوع ایجاد کرد که شامل نشانگرهای رنگی می‌شود:

• قرمز: نشان دهنده خطراتی است که باید از بین برده یا کاهش یابند.
• زرد: نشان دهنده خطراتی است که کاهش آن‌ها توصیه می‌شود اما اجباری نیست.
• سبز: نشان دهنده ریسک‌های قابل قبول.

توجه: استفاده از ماتریس سه بعدی شدت، وقوع و تشخیص ممکن است بدون نرم‌افزاری مانند FMEA Studio پیچیده باشد، اما سازمان‌ها می‌توانند بسته به منابع و فرآیندهای خود ماتریس‌های مناسبی ایجاد کنند. مهم این است که تیم‌ها باید معیارهای تعیین شده را به طور مداوم و یکنواخت اعمال کنند.

بخش 6: نتیجه‌گیری

6.1 کاربرد RPN در FMEA و محدودیت‌های آن:

استفاده از RPN در FMEA یک روش رایج و قابل فهم برای ارزیابی ریسک است. با این حال، تکیه بر RPN به تنهایی برای تعیین حالت‌های خرابی نیازمند اقدام اصلاحی می‌تواند منجر به مشکلات کیفی جدی در سازمان شود.

6.2 توصیه برای ارزیابی جامع‌تر ریسک:

شرکت‌هایی که می‌خواهند از محدودیت‌های RPN فراتر روند، باید ریسک‌ها را با ترکیبی از شاخص‌های شدت، وقوع و تشخیص ارزیابی کنند تا تصویر کامل‌تری از وضعیت خطرات به دست آورند.

پرسش‌های متداول درباره شماره اولویت ریسک (RPN)

مرکز مشاوره ایران گواه یکی از معتبرترین مراجع جهت اخذ گواهینامه های بین المللی ایزو است. برای دریافت گواهینامه های ایزو معتبر از این فرم استفاده کنید و یا در واتس‌اپ پیام دهید.

شماره تماس: 46134156-021