تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند یا PHA مخفف عبارت Process Hazard Analysis است. در صنایعی که با خطرات زیادی همراه هستند، مانند صنایع شیمیایی و تولیدی، اقداماتی برای جلوگیری از وقوع حوادث بزرگ مانند انفجار، آتش سوزی و نشت مواد شیمیایی سمی انجام می‌شود. با این حال، این اقدامات همیشه موثر نیستند. بیشتر مقررات ایمنی فرایند در سراسر جهان پس از وقوع حوادث بزرگ ایمنی تدوین شده‌اند.

تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA چیست؟

تکنیک PHA یک روش برای ارزیابی ریسک فنی است. این تکنیک به منظور شناسایی موقعیت‌های خطرناک در فرایندهای صنعتی و ارزیابی تأثیر بالقوه آن‌ها در صورت مدیریت نادرست از طریق تجزیه و تحلیل انجام می‌شود.

همانطور که گفته شد، اگر فرایند یا مواد به درستی مدیریت نشوند، خطرات ایمنی فرایند می‌توانند به پیامدهای فاجعه‌باری منجر شوند. بنابراین، انجام تکنیک PHA برای شناسایی خطرات فرایند و اتخاذ اقدامات کنترلی در اسرع وقت بسیار حائز اهمیت است.

تاریخچه تکنیک PHA

به عنوان مثال، در سال ۱۹۸۴، یک کارخانه شیمیایی در هند به طور ناخواسته مواد شیمیایی خطرناکی را منتشر کرد که موجب مرگ هزاران نفر شد. پس از این حادثه، هند قانون حفاظت از محیط زیست را تصویب کرد. موارد مشابه در دهه ۱۹۸۰، اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده را تحت تأثیر قرار داد تا مقررات مدیریت ایمنی فرایند (در ارتباط با مدیریت ریسک) را اجرا کند.

چرا از تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند یا PHA استفاده می‌کنیم؟

استفاده از تکنیک PHA در ایالات متحده آمریکا توسط مقررات PSM (مدیریت ایمنی فرایند) و RMP (برنامه مدیریت ریسک) OSHA و همچنین در سراسر جهان به عنوان یک بخش ضروری از مقررات ایمنی فرایند و مدیریت ریسک تعیین شده است.

این تکنیک یک تمرین مهندسی مؤثر است که به ما در حفاظت در برابر خطرات فرایند، خسارت به دارایی‌ها، مشکلات کیفیت محصول و تبلیغات نامناسب ناشی از حوادث کمک می‌کند. هزینه‌های مالی مرتبط با حوادث فاجعه‌بار بسیار بالا است و تکنیک PHA می‌تواند به عنوان یک نوع بیمه اقتصادی در نظر گرفته شود.

روش انجام تکنیک PHA

با توجه به وجود روش‌های مختلف برای انجام تکنیک PHA، انتخاب یک تیم از تخصص‌های مربوطه برای هدایت این فرایند بسیار مهم است. تیم‌های PHA باید شامل مهندسان، اپراتورها، تکنسین‌های تعمیر و نگهداری، مدیران و سایر کارکنانی باشند که به خوبی با فرایند عملیاتی مورد بررسی آشنایی دارند.

رهبر تیم در کلیت، روش مناسب‌تری را برای ارزیابی فرایند انتخاب می‌کند. در ارتباط با ایمنی فرایند و حفاظت از محیط‌زیست، شناسایی خطرات مربوطه می‌تواند اولین مرحله در یک تکنیک PHA باشد و انتخاب یک روش ساختارمند و منطقی برای شناسایی حداکثر خطرات بسیار مهم است.

روش‌های رایج برای تکنیک PHA

روش‌های رایج برای انجام تکنیک PHA شامل تجزیه و تحلیل Bowtie، تحلیل شکست و تجزیه و تحلیل اثرات حالت خطا FMEA، مطالعات خطر و عملکرد HAZOP، آنالیز پاپیون، تجزیه و تحلیل درخت خطا FTA، تحلیل‌های “چه اگر” و غیره هستند. در ادامه به بررسی مختصری از برخی از این روش‌های رایج می‌پردازیم.

تکنیک Bowtie

تکنیک تجزیه و تحلیل Bowtie به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با استفاده از یک نمایش بصری، موقعیت خطر بالقوه و سناریوهای احتمالی آن خطر را به همراه موانع محافظتی برای جلوگیری از خطر مشخص کنند.

تکنیک درخت خطا (FTA)

تکنیک تجزیه و تحلیل درخت خطا یا FTA با لیست‌کردن پیامدهای ناموفق بالقوه و کارهای عقب‌مانده شروع شده و با هدف شناسایی علل احتمالی آنها انجام می‌شود.

تکنیک تحلیل خرابی و اثرات (FMEA)

در تکنیک تحلیل خرابی و اثرات یا FMEA، با شناسایی “حالت‌های شکست” یا نحوه انجام یک عملیات با توجه به شکست‌های احتمالی، خرابی‌های طراحی ارزیابی می‌شوند و سپس تجزیه و تحلیل اثرات برای تصویرسازی نتایج حالت‌های شکست انجام می‌شود.

تکنیک HAZOP

تکنیک HAZOP یک ابزار سیستماتیک است که برای ارزیابی فرایند صنعتی و شناسایی انحرافات احتمالی با شکستن فرایند به مراحل کوچک و قابل مدیریت استفاده می‌شود.

تکنیک what if

تکنیک تجزیه و تحلیل “چه اگر” یک جلسه طوفان فکری ساختارمند است که در مورد آنچه که ممکن است در یک فرایند عملیاتی از خطای انسانی تا خرابی تجهیزات رخ دهد، صورت می‌گیرد. هدف این تکنیک، شناسایی سناریوهای خطر و اطمینان حاصل کردن از وجود تدابیر حفاظتی جهت پیشگیری از وقوع این سناریوها است.

مراحل انجام تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA

فرایند انجام یک تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند معمولی به شرح زیر است:

1. انتخاب فرایند برای تجزیه و تحلیل: در این مرحله، فرایند مورد نظر را برای انجام تحلیل تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA انتخاب می‌کنیم.

2. تشکیل تیم تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA: تیمی از افراد متخصص و متنوع را برای انجام تحلیل تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA مشخص می‌کنیم. اعضای تیم شامل مهندسان، اپراتورها، تعمیر و نگهداری، سرپرستان و سایر کارکنان یا کارگرانی است که با فرایند مورد بررسی آشنایی دارند.

3. برنامه‌ریزی جلسات: در این مرحله، جلسات مورد نیاز برای انجام تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA را برنامه‌ریزی می‌کنیم. این شامل تعیین زمان و مکان جلسات، تهیه دستور جلسه و تعیین وظایف اعضای تیم می‌شود.

4. انتخاب روش: در این مرحله، یک روش تحلیلی را برای انجام تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA انتخاب می‌کنیم. می‌توان از روش‌های متنوعی مانند HAZOP، FMEA، Bowtie و غیره استفاده کرد.

5. اجرای PHA: در این مرحله، تحلیل PHA با استفاده از روش انتخاب شده انجام می‌شود. تیم PHA با توجه به روش مورد استفاده، خطرات مربوطه را شناسایی و ارزیابی می‌کنند.

6. مستندسازی یافته‌ها: نتایج و یافته‌های حاصل از تحلیل PHA باید به‌طور کامل و دقیق مستندسازی شوند. این اطلاعات برای استفاده‌های آینده و به منظور توسعه برنامه‌های اقدام مورد استفاده قرار می‌گیرند.

7. توسعه برنامه اقدام: با توجه به یافته‌های تحلیل PHA، برنامه اقدامات مناسب برای مدیریت و کاهش خطرات شناسایی شده تهیه می‌شود. این برنامه شامل اقدامات ایمنی، بهبود عملکرد، آموزش و آگاهی کارکنان و سایر تدابیر محافظتی است.

خلاصه مقاله

تکنیک تجزیه و تحلیل خطر فرایند PHA یک روش جامع و مرحله‌بندی شده برای بررسی روندهای عملیاتی در کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی شیمیایی است. هدف این تکنیک، شناسایی علل محتمل و ارزیابی عواقب احتمالی انتشار مواد شیمیایی خطرناک است. این فرایند به سازمان‌ها کمک می‌کند تا گستره‌ی وسیعی از خطرات شامل خرابی تجهیزات، عوامل انسانی، بهبود ایمنی، جلوگیری از خطرات و محافظت از محیط زیست را شناسایی کنند.