ایزو 22163: سیستم مدیریت کیفیت در صنایع ریلی
استاندارد ایزو 22163 یا ISO 22163:2023 استاندارد سیستم مدیریت کیفیت ویژه صنایع ریلی است که بر پایه‌ی ساختار و مفاهیم ISO 9001:2015 بنا شده، اما الزامات اختصاصی ریلی را به آن می‌افزاید؛ هدفش ارتقای کیفیت، پیشگیری از خطا، کاهش عیب در زنجیره تأمین و پایش عملکرد در کل چرخه‌ی عمر محصول/خدمت ریلی است. این استاندارد اکنون یک استاندارد کامل ISO (نه TS) محسوب می‌شود و در سال 2024 نیز الحاقیهٔ Amd 1:2024 با تغییرات مرتبط با «Climate action» به آن افزوده شده است.
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
- استاندارد ایزو 22163 دقیقاً چه می‌گوید؟
- تفاوت ISO 22163 با ISO 9001 (به زبان ساده)
- IRIS چیست و چه نسبتی با استاندارد ایزو 22163 دارد؟
- چرخهٔ گواهی IRIS (Rev.04): سهساله با مراقبتیهای سالانه
- مسیر عملی برای سازمان‌ها: از گپ‌آنالیز تا ثبت در پورتال
- چه مدارکی معمولاً آماده می‌کنیم؟ (چک‌لیست فشرده)
- مقایسهٔ کاربردی: ISO 9001، ISO 22163 و IRIS
- چرا استاندارد ایزو 22163 مهم است؟
- پرسش‌های رایج استاندارد ایزو 22163
- فهرست منابع
استاندارد ایزو 22163 دقیقاً چه می‌گوید؟
این سند، الزامات یک Railway QMS را برای تمام سازمان‌های فعال در زنجیره تأمین ریلی (از طراحی تا تولید، نگهداری و خدمات پس از فروش) بیان میکند. مانند ISO 9001 بر بهبود مستمر تکیه دارد؛ اما برای صنعت ریلی، روی کاهش عیب، ایمنی، قابلیت اطمینان و پایداری کیفیت در سطح سیستماتیک تأکید ویژه دارد.
نکات کلیدی محتوایی:
- انطباق با ISO 9001:2015 و افزودن بندهای اختصاصی ریلی (در خود متن استاندارد نیز به این هم‌پوشانی اشاره شده است).
- تمرکز بر پروژه‌محوری، مدیریت الزامات، کنترل تأمین‌کنندگان، طراحی و توسعه، تولید/ارائه خدمت به‌عنوان فرایندهای کلیدی که باید با شاخص‌های عملکردی (PI) پایش شوند. (نمونه‌های PIs: تحویل به‌موقع، نرخ دوباره‌کاری، نرخ خرابی میدانی و …)
- در 2024، Amendment 1 تغییرات مرتبط با «Climate action changes» را به نسخه 2023 می‌افزاید؛ اگر در سازمان روی ریسک‌های اقلیمی/کربن کار می‌کنید، به این الحاقیه ارجاع دهید.
تفاوت ISO 22163 با ISO 9001 (به زبان ساده)
| محور | ISO 9001:2015 | ISO 22163:2023 |
|---|---|---|
| دامنه | همه صنایع | صنعت ریلی (تمام زنجیره تأمین) |
| ساختار | Annex SL و الزامات عمومی QMS | همان ساختار + الزامات اختصاصی ریلی |
| تمرکز مضاعف | بهبود مستمر، تمرکز بر مشتری | پروژه‌محوری، FAI (نمونه‌برداری اولیه)، RAMS، LCC، مدیریت پیکربندی، ایمنی محصول |
| سنجش | شاخص‌های عمومی عملکرد | PIهای کلیدی فرایندهای ریلی + توجه به درک مشتری در طرح IRIS |
| پذیرش | فراگیر | پذیرش بین‌المللی در ریلی + هم‌افزایی با IRIS Rev.04 |
منابع رسمی و بدنه‌های گواهی‌دهی توضیح می‌دهند که ISO 22163 الزامات ISO 9001 را به‌علاوه نیازمندی‌های ریلی (از جمله RAMS، FAI، هزینه چرخه عمر و …) دربرمی‌گیرد.
IRIS چیست و چه نسبتی با استاندارد ایزو 22163 دارد؟
IRIS Certification® (Rev.04) یک طرح گواهی‌دهی/ارزیابی ویژه صنعت ریلی است که توسط UNIFE مدیریت می‌شود. الزامات فنی سیستم مدیریت کیفیت را از استاندارد ایزو 22163 ویرایش 2023 می‌گیرد، اما قواعد ارزیابی، ممیزی، امتیازدهی و چرخه گواهی را در سند IRIS Certification® Performance Assessment:2023 تعریف میکند. به زبان ساده:
- استاندارد فنی = استاندارد ایزو 22163 ویرایش 2023 (مالک: ISO)،
- قواعد ممیزی/امتیازدهی = IRIS Performance Assessment:2023 (مالک: UNIFE).
کیفیت‌سنجی چندسطحی (QPL): IRIS سه سطح عملکرد کیفی تعریف میکند — Bronze / Silver / Gold— که بر پایهٔ امتیازدهی ممیزی، ارزیابی «توانمندسازها» (enablers)، درک مشتری (Customer Perception) و سنجه‌های عملکردی تعیین می‌شوند. این سطوح در IRIS Web Portal ثبت و قابل مشاهده‌اند و به تفکیک عملکرد شرکت‌ها کمک می‌کنند.
چرخهٔ گواهی IRIS (Rev.04): سهساله با مراقبتیهای سالانه
در Rev.04، مرجع قابلیت پیگیری «Reference Date» آخرین روز ممیزی صدور است. چرخه بهصورت سهساله تعریف می‌شود و ممیزی‌های مراقبتی سالانه باید حداکثر 11 و 23 ماه پس از صدور انجام شوند؛ بازگواهی باید تا ۳۶ ماه بعد از صدور نخستین گواهی جمع‌بندی شود. عدم رعایت مهلت‌ها می‌تواند به لغو گواهی در پورتال بینجامد.
نکتهٔ اجرایی: در هر دو ممیزی مراقبتی طی دو سال اول، باید همهٔ فرایندهای اصلی دست‌کم یک‌بار ممیزی شوند؛ داده‌های عملکردی حداقل ۶ ماه پیش از ممیزی صدور و ۳ ماه برای برخی تغییرات باید در پورتال بارگذاری شوند.
مسیر عملی برای سازمان‌ها: از گپ‌آنالیز تا ثبت در پورتال
گام‌های پیشنهادی اجرایی:
- گپ‌آنالیز در برابر استاندارد ایزو 22163 ویرایش 2023 (شامل الزامات افزودهٔ ریلی مثل مدیریت پروژه، FAI، RAMS/LCC، مدیریت پیکربندی).
- تعریف PIs و اهداف برای ۵ فرایند کلیدی: مدیریت پروژه، مدیریت الزامات/سفارش، کنترل تأمین بیرونی، طراحی و توسعه، تولید/خدمت.
- توسعهٔ نظام شواهد (روش‌ها، دستورالعمل‌ها، رکوردها)، حداقل ۶ ماه دادهٔ معنادار برای ممیزی صدور جمع‌آوری کنید.
- ثبت اطلاعات سازمان در IRIS WEB Portal، بارگذاری داده‌ها، و انتخاب CB مورد تأیید IRIS.
- Readiness Review & Data Review (حداکثر ۶۰ روز پیش از ممیزی صدور).
- Stage 1/2 (Certification Audit) با IRIS Audit Web-Tool و صدور گواهی (در صورت کسب امتیاز لازم).
- Surveillance سالانه مطابق پنجرههای زمانی 11 و 23 ماه؛ Recertification تا ماه 36.
چه مدارکی معمولاً آماده می‌کنیم؟ (چک‌لیست فشرده)
- نقشهٔ فرایندها و تعاملات + Turtle diagrams برای ۵ فرایند محوری.
- گزارش بازنگری مدیریت (اهداف، نتایج PIs، اقدامات).
- مدیریت ریسک و فرصت با نگاه ویژه به ایمنی محصول/فرایند و قابلیت اطمینان (RAMS).
- کنترل تغییرات/مدیریت پیکربندی، FAI، کنترل تأمین‌کننده و ارزیابی دوره‌ای.
- داده‌های عملکردی مشتری (برای ارتقای سطح QPL به Silver/Gold نیازمند «درک مشتری» هم هستید).
مقایسهٔ کاربردی: ISO 9001، ISO 22163 و IRIS
| مورد | ISO 9001 | ISO 22163:2023 | IRIS Certification® (Rev.04) |
|---|---|---|---|
| ماهیت | استاندارد QMS عمومی | استاندارد QMS ریلی (افزوده بر 9001) | طرح ارزیابی/گواهی‌دهی و امتیازدهی |
| مالک/مرجع | ISO | ISO | UNIFE (Performance Assessment:2023) |
| تمرکز | رضایت مشتری و بهبود مستمر | پیشگیری از عیب، RAMS، FAI، LCC، ایمنی | ممیزی ساختاریافته + QPL (Bronze/Silver/Gold) |
| ابزار | مستندات و ممیزی معمولی | همان + شواهد اختصاصی ریلی | IRIS Audit Web-Tool + پورتال IRIS |
| چرخه | غالباً ۳ساله | — | ۳ سال + مراقبتیهای سالانه (11 و 23 ماه) |
| خروجی | گواهی ISO 9001 | انطباق با الزامات ریلی | گواهی IRIS + ثبت در IRIS Portal |
چرا استاندارد ایزو 22163 مهم است؟
- پذیرش جهانی در صنعت ریلی و هم‌زبانی با مشتریان بین‌المللی.
- کاهش ریسک‌های کیفی و ایمنی از طریق ساختاردهی به پروژه‌ها، طراحی، زنجیره تأمین و تولید.
- هم‌افزایی با IRIS: نمایش عملکرد در IRIS Web Database و تمایز با رقبا از طریق QPL
پرسش‌های رایج استاندارد ایزو 22163
ISO 22163:2023 چه تفاوتی با ISO/TS 22163 دارد؟
IRIS استاندارد است یا طرح گواهی؟
اخذ گواهینامه ISO/IRIS از کجا شروع می‌شود؟
با ارزیابی اولیه رایگان و دریافت نقشه‌راه اختصاصی شروع کنید. ما ظرف ۴۸ ساعت نتایج اولیه و زمان‌بندی پیشنهادی را برایتان می‌فرستیم.
- گپ‌آنالیز سریع بر اساس استاندارد مدنظر (ISO 9001، ISO 22163/IRIS و…)
- برآورد زمان و هزینه تا صدور گواهینامه
- زمان‌بندی ممیزی‌ها (Stage 1/2 یا مراقبتی‌ها)
- همراهی قدم‌به‌قدم تا اخذ گواهینامه
پرکردن فرم درخواست ایزواطلاعات شما محرمانه است و فقط برای ارزیابی و ارائه پیشنهاد استفاده می‌شود.
فهرست منابع
منابع رسمی ISO (استاندارد و الحاقیه‌ها)
- ISO 22163:2023 – Railway quality management system (صفحه رسمی استاندارد در سایت ISO). ISO
- ISO 22163:2023/Amd 1:2024 – Climate action changes (صفحه رسمی الحاقیه در ISO). ISO
- ISO Online Browsing Platform – متن نمونه از Amd 1:2024 (نمونهٔ بند مرتبط با تغییرات «Climate action»). ISO
منابع رسمی IRIS/UNIFE (طرح گواهی‌دهی، ارزیابی عملکرد، ابزار ممیزی)
- UNIFE – معرفی و لانچ IRIS Certification® Rev.04 (2023) (تفکیک «ISO 22163:2023» به‌عنوان استاندارد فنی و «IRIS Performance Assessment:2023» به‌عنوان قواعد ارزیابی). Unife
- UNIFE – صفحهٔ رسمی IRIS Certification® (تعریف طرح و نسبت آن با ISO 22163). Unife
- IRIS Certification® Performance Assessment:2023 (صفحه سفارش/معرفی سند قواعد ارزیابی و فرایند گواهی در Rev.04). Iris Rail
- IRIS Audit-Tool (نسخهٔ وب) (ابزار رسمی ثبت داده‌های ممیزی و گزارش‌های استاندارد). Iris Rail
سطح عملکرد کیفی (QPL) و توضیحات تکمیلی
- IRQB – Quality Performance Levels (Bronze/Silver/Gold) (تعریف سطوح عملکرد کیفی در IRIS). IRQB
چرخهٔ گواهی، ممیزی مراقبتی و بازگواهی (Rev.04)
- RINA – Rules for the certification of QMS for rail sector (ISO 22163:2023)
(مدارک رسمی قواعد زمانی: مراقبتی اول ≤ 11 ماه، مراقبتی دوم ≤ 23 ماه، بازگواهی ≤ 35 ماه از آخرین روز ممیزی صدور). RINA SC Resources - TÜV NORD – Description of the IRIS Certification® Rev.04 Procedure
(توضیح چرخهٔ سهساله و مهلت‌های 11/23/36 ماه در Rev.04، به‌عنوان مرجع تکمیلی). TUV NORD
توضیحات/مقایسه تکمیلی
- DQS – Publication note on ISO 22163:2023 & IRIS Performance Assessment:2023 (تأکید بر مالکیت ISO/UNIFE و به‌روزرسانی‌ها). DQS Global
- DEKRA – IRIS Certification & QPL (توضیح عملکرد سطوح برنز/نقره/طلا و نمایش نتایج در پورتال IRIS). DEKRA Certification
نیاز به مشاوره دارید؟ با ما تماس بگیرید…
