خلاصه‌ی سریع
چرا تشخیص اعتبار گواهینامه ISO مهم است؟
اعتبار گواهینامه ISO به این معناست که فرایند ممیزی و صدور بر مبنای استانداردهای بین‌المللی و توسط نهادهای دارای صلاحیت انجام شده است. این اعتبار باعث پذیرش بین‌المللی، کاهش دوباره‌کاری در ممیزی‌ها، و حذف موانع فنی تجارت می‌شود. چارچوب رسمی آن، IAF MLA است که پذیرش متقابل گواهی‌های معتبر را تضمین می‌کند.
سه‌سطحیِ اعتبار چگونه کار می‌کند؟
ISO: فقط استاندارد را منتشر می‌کند؛ گواهی صادر نمی‌کند.
ABها: صلاحیت CBها را طبق استانداردها ارزیابی و «اعتباردهی» می‌کنند. نمونه ایرانی: NACI.
CBها: سازمان‌ها را ممیزی و گواهی صادر می‌کنند. پذیرش بین‌المللی وقتی محقق است که ABِ ناظر، عضو/امضاکننده IAF MLA باشد.
چک‌لیست عملی تشخیص اعتبار
درخواست یک نسخه PDF از گواهی و سپس گام‌های زیر را اجرا کنید:
درخواست یک نسخه PDF از گواهی و سپس گام‌های زیر را اجرا کنید:
گام 1) بررسی گواهی روی سایت CB
آدرس وب‌سایت CB روی گواهی را باز کنید.
بخش «Certificate Check» یا «Validate» را پیدا کنید و شماره گواهی را جست‌وجو کنید.
تطبیق نام شرکت، دامنه فعالیت، استاندارد، نشانی سایت، تاریخ صدور/انقضا.
اگر CB ابزار جست‌وجو ندارد، ایمیل رسمی CB را از وب‌سایتش بردارید و تأییدیه کتبی بخواهید.
گام 2) بررسی اعتبار CB روی سایت AB
ببینید CB توسط کدام AB اعتباردهی شده است. لوگو/شماره اعتبار معمولاً روی گواهی درج می‌شود.
به وب‌سایت AB بروید و در «فهرست نهادهای اعتباردهی‌شده» نام CB را جست‌وجو کنید.
برای ایران، در پرتال NACI بخش «Accreditation services» یا «Directory» را بررسی کنید.
گام 3) بررسی عضویت AB در IAF MLA
گام 4) جست‌وجوی کمکی سراسری
در IAF CertSearch نام شرکت یا شماره گواهی را جست‌وجو کنید. این پایگاه برای اعتبارسنجی گواهی‌های مدیریتیِ تحت اعتبار ABهای عضو IAF طراحی شده است. اگر نتیجه نیافتید، هنوز هم تطبیق سه‌گانه‌ی بالا ملاک است.
نشانه‌های گواهی نامعتبر یا کم‌اعتبار
روی گواهی فقط نوشته شده «ISO Certified» بدون نام CB و AB.
لوگوی ISO به‌عنوان مُهر تأیید استفاده شده است (استفاده نادرست است؛ ISO گواهی صادر نمی‌کند). ISO
CB در سایت AB یافت نمی‌شود یا دامنه اعتبارش شامل استاندارد درج‌شده روی گواهی نیست.
QR کد به صفحه‌ای می‌رسد که اطلاعات کلیدی را نشان نمی‌دهد یا دامنه‌اش به CB/AB مربوط نیست.
تاریخ‌ها، دامنه فعالیت، آدرس، یا واحدهای تحت پوشش با واقعیت سازمان نمی‌خواند.
نمونه اجرای چک‌لیست روی یک گواهی فرضی
گواهی: ISO 9001:2015 برای شرکت «الف»، صادره از CB «X»، تحت اعتبار AB «Y».
گام 1: صفحه «Verify» روی سایت CB «X» باز می‌شود؛ شماره گواهی وارد و رکورد شرکت «الف» مشاهده می‌شود.
گام 2: در وب‌سایت AB «Y»، CB «X» با دامنه اعتبار «ISO 9001» فهرست شده است.
گام 3: در سایت IAF، AB «Y» عضو و امضاکننده MLA است. نتیجه: گواهی معتبر.
سناریو: شرکت «الف» مدعی است ISO 9001:2015 دارد. گواهی توسط CB «X» صادر شده و روی گواهی نوشته شده «Accredited by AB: Y». هدف، راستی‌آزمایی سه‌مرحله‌ای و مستندسازی است.
گام 1: تأیید در وب‌سایت CB
وارد سایت رسمی CB «X» شوید و بخش Verify/Validate را باز کنید.
شماره گواهی را جست‌وجو کنید. رکورد باید نام قانونی «شرکت الف»، آدرس سایت تحت پوشش، دامنه فعالیت (Scope)، نسخه استاندارد «ISO 9001:2015»، تاریخ صدور و انقضا، و وضعیت «Active/Valid» را نشان دهد.
اگر گواهی چندسایته است، همه سایت‌ها باید فهرست شده باشند. اگر فقط «دفتر مرکزی» آمده، گواهی برای شعب دیگر قابل استناد نیست.
اگر QR روی گواهی است، باید به همین صفحه اعتبارسنجی در دامنه‌ی رسمی CB هدایت شود. QR که به PDF ایستا، صفحه ناشناس، یا دامنه غیرمرتبط می‌رود، هشدار است.
خروجی را با اسکرین‌شات ذخیره کنید: تمام صفحه با URL، تاریخ و ساعت سیستم.
اگر در گام 1 ناهماهنگی دیدید
نام شرکت، آدرس، یا Scope متفاوت است: از واحد حقوقی شرکت «الف» توضیح کتبی بخواهید. تفاوت جزئی در نگارش نام قابل قبول است، تفاوت در «Scope» یا «Site» قابل قبول نیست.
رکورد یافت نشد یا وضعیت «Suspended/Withdrawn» بود: تا رفع ابهام، گواهی را نامعتبر تلقی کنید.
گام 2: اعتبار CB نزد AB
روی گواهی باید نام AB «Y» درج شده باشد. به وب‌سایت رسمی AB «Y» بروید و فهرست Accredited Bodies را باز کنید.
نام CB «X» را بیابید. دامنه اعتبار باید شامل «Management Systems – ISO 9001» یا معادل آن باشد. به «کد دامنه» و «وضعیت» دقت کنید.
تاریخ اعتبارنامه CB را چک کنید. اگر منقضی شده یا دامنه ISO 9001 در لیست نیست، گواهی‌های جاری این CB برای ISO 9001 قابل اتکا نیستند.
خروجی را اسکرین‌شات بگیرید و ذخیره کنید.
اگر در گام 2 ناهماهنگی دیدید
CB در لیست AB نیست، یا دامنه ISO 9001 ندارد: این گواهی «تحت اعتبار» نیست. می‌توانید از شرکت «الف» گواهی جایگزین یا توضیح انتقال اعتبار بخواهید.
اگر CB تحت اعتبار AB دیگری است، باید روی خود گواهی همان AB درج شده باشد. مغایرت نام AB روی گواهی با فهرست رسمی نشانه خطر است.
گام 3: عضویت AB در IAF MLA
به سایت رسمی IAF بروید و صفحه Accreditation Bodies را باز کنید.
نام AB «Y» را پیدا کنید. وضعیت باید «Signatory to IAF MLA» باشد و دامنه MLA شامل «Management Systems Certification (ISO/IEC 17021-1)» و حوزه ISO 9001 باشد.
اگر AB «Y» عضو/امضاکننده MLA نیست، گواهی‌های CB زیر نظر آن در سطح بین‌المللی الزاماً پذیرش متقابل ندارند.
اسکرین‌شات از صفحه AB «Y» با تاریخ ذخیره کنید.
گام 4: جست‌وجوی کمکی در IAF CertSearch
نام «شرکت الف» یا شماره گواهی را جست‌وجو کنید. اگر رکورد یافت شد، باید با اطلاعات گام 1 منطبق باشد.
اگر رکورد پیدا نشد، هنوز هم معیار تصمیم همان «سه تطبیق» بالاست. نبودن در CertSearch الزاماً به‌معنای جعلی بودن نیست، اما حساسیت شما را بالا می‌برد.
کنترل‌های محتوایی روی خود گواهی
لوگوها: لوگوی ISO روی گواهی معتبر جایی ندارد. لوگوی CB و AB باید با قوانین استفاده هر کدام مطابقت داشته باشد.
نسخه استاندارد: باید دقیقاً «ISO 9001:2015» باشد. عبارت‌های کلی مثل «ISO 9001» بدون نسخه تاریخ‌دار قابل ایراد است.
Scope: باید شفاف و مرتبط با محصول/خدمت باشد. عبارات کلی مثل «Production and services» بدون حدود مشخص قابل پذیرش نیست.
تاریخ‌ها: «Issue/Expiry»، «Certification cycle»، و «Surveillance dates» منطقی باشند. فاصله‌های نظارتی معمولاً سالانه است.
امضا/مهر دیجیتال: لینک تأیید دیجیتال یا شناسه یکتا ارزش‌افزوده است اما جایگزین گام‌های سه‌گانه نمی‌شود.
موارد خاص و دام‌های رایج
Transfer certificate: اگر گواهی تازه از CB دیگری انتقال یافته، باید «تداوم چرخه ممیزی» مستند باشد. تاریخ‌های Surveillance نباید ریست غیرمنطقی داشته باشند.
Multi-site با روش sampling: اگر روش نمونه‌برداری سایت‌ها استفاده شده، گزارش ممیزی باید نشان دهد چگونه سایت‌ها پوشش داده شده‌اند.
Scope مناقصه‌محور: اگر شرکت برای مناقصه خاصی گواهی گرفته، بررسی کنید همان کد فعالیت و محل اجرا در Scope آمده باشد.
Suspension/Withdrawal: اگر در سایت CB وضعیت «تعلیق/ابطال» است، حتی اگر PDF گواهی هنوز تاریخ انقضا دارد، گواهی قابل اتکا نیست.
مثال نتیجه‌گیری مثبت
گام 1: رکورد در سایت CB «X» پیدا شد. نام، آدرس، Scope، نسخه استاندارد، و وضعیت «Valid».
گام 2: در سایت AB «Y»، CB «X» با دامنه «ISO 9001 – Management Systems» و وضعیت «Accredited» فهرست شده است.
گام 3: در IAF، AB «Y» امضاکننده MLA برای حوزه سیستم‌های مدیریتی است.
نتیجه: گواهی معتبر و قابل استناد در مناقصات و زنجیره تأمین.
مثال نتیجه‌گیری منفی
گام 1: شماره گواهی در سایت CB یافت نشد و QR به صفحه غیرمرتبط می‌رود.
گام 2: نام CB در وب‌سایت AB «Y» وجود ندارد.
گام 3: AB «Y» در IAF عضو MLA نیست.
نتیجه: گواهی نامعتبر. پیشنهاد اقدام: مطالبه گواهی معتبر تحت IAF MLA یا حذف امتیاز گواهی از ارزیابی.
خروجی‌های مستندسازی که باید بایگانی شوند
PDF گواهی و هر ضمیمه Scope.
اسکرین‌شات از نتیجه جست‌وجو در سایت CB با URL و تاریخ.
اسکرین‌شات صفحه CB در فهرست AB و صفحه AB در سایت IAF.
در صورت مکاتبه، پاسخ رسمی CB به ایمیل تأیید.
فرم داخلی «برگه ارزیابی اعتبار گواهی» امضا شده توسط کارشناس و ناظر.
سیاست پیشنهادی قرارداد
درج بند: «گواهی‌های سیستم مدیریتی باید توسط CBهای تحت اعتبار ABهای عضو و امضاکننده IAF MLA صادر شده و در تمام مدت قرارداد معتبر باقی بمانند. هرگونه تعلیق یا ابطال باید ظرف ۳ روز کاری اعلام شود. عدم رعایت، نقض تعهدات محسوب می‌شود.»
پرسش‌های پرتکرار
آیا بدون گواهی هم می‌توان از ISO بهره برد؟
بله. پیاده‌سازی استاندارد بدون اخذ گواهی هم ممکن است، اما برای مناقصات و زنجیره تأمین، گواهی معتبر مزیت رقابتی ایجاد می‌کند.
نقش NACI چیست؟
NACI نهاد ملی اعتباربخشی ایران است. CBهای زیر نظر NACI پس از ارزیابی صلاحیت، مجاز به صدور گواهی در دامنه‌های تعریف‌شده می‌شوند. عضویت NACI در ILAC/IAF/APAC اعتبار بین‌المللی را تقویت می‌کند.
آیا یک پایگاه جهانی برای همه گواهی‌ها وجود دارد؟
IAF CertSearch به‌عنوان پایگاه جهانیِ راستی‌آزماییِ گواهی‌های مدیریتیِ تحت IAF توسعه یافته است. با این حال، معیار قطعی همچنان «تطبیق سه‌گانه» است: گواهی در سایت CB، اعتبار CB در سایت AB، و عضویت AB در IAF MLA.
IAF و ILAC چه تغییری دارند؟
IAF و ILAC فرآیند هم‌گرایی به Global Accreditation Cooperation را آغاز کرده‌اند. این گذار جنبه‌ی حاکمیتی دارد و اصلِ منطق «اعتباردهی مبتنی بر MLA/MRA» برقرار می‌ماند.
قالب ایمیل درخواست تأییدیه از CB
Subject: Certificate Verification – [Company Name] – [Standard / Certificate No.]
Dear [CB name] Verification Team,
Please confirm the validity of the attached certificate:
– Company: [Company legal name]
– Standard: [e.g., ISO 9001:2015]
– Certificate No.: [XXXX]
– Scope / Sites: [scope text / site list]
– Issue / Expiry Dates: [dd mmm yyyy] / [dd mmm yyyy]
Thanks for your confirmation.
جمع‌بندی
گواهی معتبرِ ISO سه علامت دارد: قابل‌جست‌وجو در سایت CB، CB معتبر در فهرست AB، و AB امضاکننده IAF MLA. ISO خودش گواهی صادر نمی‌کند. برای کاهش ریسک، همیشه راستی‌آزمایی را مستند کنید و در قراردادها، اعتبار تحت IAF MLA را شرط کنید.
